Krishna Bhagawad

श्रीमद भगवत गीता सार - अध्याय 4 | Shrimad Bhagawad Geeta Narration - Chapter 4

by admin on | 2024-09-21 06:10:01 Last Updated by admin on2025-04-15 23:02:47

Share: Facebook | Twitter | Whatsapp | Linkedin Visits: 65

---

Bhagavad Gita Chapter 4: "Jñāna Karm Sanyās Yog"

अध्याय चार: ज्ञान कर्म संन्यास योग

અધ્યાય ૪: જ્ઞાન કર્મ સંન્યાસ યોગ

Summary Of Bhagvad Gita Chapter 4

English Summary:

To strengthen Arjun’s faith in the knowledge He is imparting, Shree Krishna reveals its pristine origin in this chapter. He says, “Arjun, as you are my devotee and a dear friend, I am revealing this supreme science of yog to you. It is the same eternal science that I taught to the Sun God at the beginning of time. And in a continuous tradition, the same knowledge; was passed to the saintly kings.” Arjun wonders how someone who is almost his age could exist so many eons ago. He asks Shree Krishna how is it possible that you gave this knowledge to the Sun God and the others so many years back in time.

Hindi Summary:

चौथे अध्याय में श्रीकृष्ण अर्जुन को दिए जा रहे दिव्य ज्ञान के आदिकालीन उद्गम को प्रकट करते हुए उसमें उसके विश्वास को पुष्ट करते हैं। वे बताते हैं कि यह वही शाश्वत ज्ञान है जिसका उपदेश उन्होंने आरम्भ में सर्वप्रथम सूर्यदेव को दिया था और फिर परम्परागत पद्धति से यह ज्ञान निरन्तर राजर्षियों तक पहँचा। अब वे अर्जुन, जो उनका प्रिय मित्र और परमभक्त है, के सम्मुख इस दिव्य ज्ञान को प्रकट कर रहे हैं। तब अर्जुन प्रश्न करता है कि वे श्रीकृष्ण जो वर्तमान में उसके सम्मुख खड़े हैं वे इस ज्ञान का उपदेश युगों पूर्व सूर्यदेव को कैसे दे सके? इसके प्रत्युत्तर में श्रीकृष्ण अपने अवतारों का रहस्य प्रकट करते हैं। वे बताते हैं कि भगवान अजन्मा और सनातन हैं फिर भी वे अपनी योगमाया शक्ति द्वारा धर्म की स्थापना के लिए पृथ्वी पर प्रकट होते हैं लेकिन उनके जन्म और कर्म दिव्य होते हैं और वे भौतिक विकारों से दूषित नहीं हो सकते। जो इस रहस्य को जानते हैं वे अगाध श्रद्धा के साथ उनकी भक्ति में तल्लीन रहते हैं और उन्हें प्राप्त कर फिर इस संसार में पुनः जन्म नहीं लेते। 

Gujrati Summary:

ચોથા અધ્યાયમાં શ્રી કૃષ્ણ અર્જુનને પ્રદત્ત થઇ રહેલા દિવ્ય જ્ઞાનમાં તેની શ્રદ્ધાને પોતાના આદિકાળના ઉદ્ગમ અંગેની અભિવ્યક્તિ દ્વારા દૃઢ કરે છે. તેઓએ દર્શાવ્યું કે કેવી રીતે પ્રારંભમાં આ શાશ્વત વિજ્ઞાનની શિક્ષા તેમણે વિવસ્વાનને શીખવાડી અને પશ્ચાત્ તે નિરંતર પરંપરાગત પદ્ધતિથી રાજર્ષિઓ સુધી પહોંચી. હવે તેઓ આ જ પરમ વિજ્ઞાન-યોગનો ઉપદેશ અર્જુન પાસે પ્રગટ કરી રહ્યા છે, જે તેમનો પરમ મિત્ર અને ભક્ત છે. અર્જુન પ્રશ્ન કરે છે કે, શ્રીકૃષ્ણ કે જેઓ અત્યારે અસ્તિત્વમાન છે,તેમણે કલ્પો પૂર્વે કેવી રીતે આ વિજ્ઞાન સૂર્યદેવને પ્રદાન કર્યું. તેના પ્રત્યુત્તર રૂપે શ્રી કૃષ્ણ તેમના અવતરણનાં દિવ્ય રહસ્યોને પ્રગટ કરે છે. તેમણે જણાવ્યું કે ભગવાન અજન્મા અને સનાતન છે છતાં તેમની યોગમાયા શક્તિથી તેઓ ધર્મના સંસ્થાપન હેતુથી આ પૃથ્વી પર અવતરે છે. આમ છતાં, તેમનો જન્મ અને પ્રવૃત્તિઓ બંને દિવ્ય હોય છે તથા માયિક વિકારોથી દૂષિત હોતી નથી. જે લોકો આ રહસ્યને જાણે છે, તેઓ પૂર્ણ શ્રદ્ધાથી તેમની ભક્તિમાં લીન થઇ જાય છે અને તેમને પ્રાપ્ત કર્યા પશ્ચાત્ આ સંસારમાં તેઓ પુન: જન્મ લેતાં નથી.

Hindi Translation:

श्रीभगवानुवाच।

इमं विवस्वते योगं प्रोक्तवानहमव्ययम्।

विवस्वान्मनवे प्राह मनुरिक्ष्वाकवेऽब्रवीत् ॥1॥

English Translation:

śhrī bhagavān uvācha

imaṁ vivasvate yogaṁ proktavān aham avyayam

vivasvān manave prāha manur ikṣhvākave ’bravīt

Gujrati Translation:

શ્રીભગવાનુવાચ ।

ઇમં વિવસ્વતે યોગં પ્રોક્તવાનહમવ્યયમ્ ।

વિવસ્વાન્મનવે પ્રાહ મનુરિક્ષ્વાકવેઽબ્રવીત્ ॥ ૧॥

Hindi Translation:

परम भगवान श्रीकृष्ण ने कहा-मैने इस शाश्वत ज्ञानयोग का उपदेश सूर्यदेव, विवस्वान् को दिया और विवस्वान् ने मनु और फिर इसके बाद मनु ने इसका उपदेश इक्ष्वाकु को दिया।

English Translation:

The Supreme Lord Shree Krishna said: I taught this eternal science of Yog to the Sun God, Vivasvan, who passed it on to Manu; and Manu, in turn, instructed it to Ikshvaku.

Gujrati Translation:

પૂર્ણ પુરુષોત્તમ શ્રી કૃષ્ણ બોલ્યા: મેં આ શાશ્વત યોગનો ઉપદેશ સૂર્યદેવ વિવસ્વાનને આપ્યો, જેમણે તે મનુને અને પશ્ચાત્ મનુએ ઈશ્વાકુને આ ઉપદેશ આપ્યો.

Hindi Translation:

एवं परम्पराप्राप्तमिमं राजर्षयो विदुः ।

स कालेनेह महता योगो नष्टः परन्तप ॥2॥

English Translation:

evaṁ paramparā-prāptam imaṁ rājarṣhayo viduḥ

sa kāleneha mahatā yogo naṣhṭaḥ parantapa

Gujrati Translation:

એવં પરમ્પરાપ્રાપ્તમિમં રાજર્ષયો વિદુઃ ।

સ કાલેનેહ મહતા યોગો નષ્ટઃ પરન્તપ ॥ ૨॥

Hindi Translation:

हे शत्रुओं के दमन कर्ता! इस प्रकार राजर्षियों ने सतत गुरु परम्परा पद्धति द्वारा ज्ञान योग की विद्या प्राप्त की किन्तु अनन्त युगों के साथ यह विज्ञान संसार से लुप्त हो गया प्रतीत होता है।

English Translation:

O subduer of enemies, the saintly kings thus received this science of Yog in a continuous tradition. But with the long passage of time, it was lost to the world.

Gujrati Translation:

હે શત્રુઓનું દમન કરનાર! આ રીતે રાજર્ષિઓએ આ યોગનું પરમ જ્ઞાન નિરંતર ગુરૂ-શિષ્ય પરંપરાથી પ્રાપ્ત કર્યું. પરંતુ કાળાંતરે આ જગતમાંથી તે વિલુપ્ત થઈ ગયું.

Hindi Translation:

स एवायं मया तेऽद्य योगः प्रोक्तः पुरातनः।

भक्तोऽसि मे सखा चेति रहस्यं ह्येतदुत्तमम् ॥3॥

English Translation:

sa evāyaṁ mayā te ’dya yogaḥ proktaḥ purātanaḥ

bhakto ’si me sakhā cheti rahasyaṁ hyetad uttamam

Gujrati Translation:

સ એવાયં મયા તેઽદ્ય યોગઃ પ્રોક્તઃ પુરાતનઃ ।

ભક્તોઽસિ મે સખા ચેતિ રહસ્યં હ્યેતદુત્તમમ્ ॥ ૩॥

Hindi Translation:

उसी प्राचीन गूढ़ योगज्ञान को आज मैं तुम्हारे सम्मुख प्रकट कर रहा हूँ क्योंकि तुम मेरे मित्र एवं मेरे भक्त हो इसलिए तुम इस दिव्य ज्ञान को समझ सकते हो।

English Translation:

The same ancient knowledge of Yog, which is the supreme secret, I am today revealing unto you, because you are My friend as well as My devotee, who can understand this transcendental wisdom.

Gujrati Translation:

 તે જ પ્રાચીન યોગનું જ્ઞાન કે જે પરમ રહસ્ય છે, તે હું આજે તારી સમક્ષ પ્રગટ કરી રહ્યો છું, કારણ કે તું મારો મિત્ર પણ છે અને ભક્ત પણ છે, જે આ દિવ્ય જ્ઞાનને સમજી શકે એમ છે.

Hindi Translation:

अर्जुन उवाच |

अपरं भवतो जन्म परं जन्म विवस्वत: |

कथमेतद्विजानीयां त्वमादौ प्रोक्तवानिति || 4||

English Translation:

arjuna uvācha

aparaṁ bhavato janma paraṁ janma vivasvataḥ

katham etad vijānīyāṁ tvam ādau proktavān iti

Gujrati Translation:

અર્જુન ઉવાચ ।

અપરં ભવતો જન્મ પરં જન્મ વિવસ્વતઃ ।

કથમેતદ્વિજાનીયાં ત્વમાદૌ પ્રોક્તવાનિતિ ॥ ૪॥

Hindi Translation:

अर्जुन ने कहा! आपका जन्म विवस्वान् के बहुत बाद हुआ तब मैं फिर यह कैसे मान लूं कि प्रारम्भ में आपने उन्हें इस ज्ञान का उपदेश दिया था।

English Translation:

Arjun said: You were born much after Vivasvan. How am I to understand that in the beginning You instructed this science to him?

Gujrati Translation:

અર્જુને કહ્યું: આપ વિવસ્વાનથી ઘણા સમય પશ્ચાત્ જનમ્યા છો. હું કેવી રીતે સમજું કે પ્રારંભમાં આપે આ વિજ્ઞાનનો ઉપદેશ તેમને આપ્યો હતો?

Hindi Translation:

श्रीभगवानुवाच।

बहूनि मे व्यतीतानि जन्मानि तव चार्जुन ।

तान्यहं वेद सर्वाणि न त्वं वेत्थ परन्तप ॥5॥

English Translation:

śhrī bhagavān uvācha

bahūni me vyatītāni janmāni tava chārjuna

tānyahaṁ veda sarvāṇi na tvaṁ vettha parantapa

Gujrati Translation:

શ્રીભગવાનુવાચ ।

બહૂનિ મે વ્યતીતાનિ જન્માનિ તવ ચાર્જુન ।

તાન્યહં વેદ સર્વાણિ ન ત્વં વેત્થ પરન્તપ ॥ ૫॥

Hindi Translation:

तुम्हारे और मेरे अनन्त जन्म हो चुके हैं किन्तु हे परन्तप! तुम उन्हें भूल चुके हो जबकि मुझे उन सबका स्मरण है।

English Translation:

The Supreme Lord said: Both you and I have had many births, O Arjun. You have forgotten them, while I remember them all, O Parantapa.

Gujrati Translation:

પૂર્ણ પુરુષોત્તમ ભગવાન બોલ્યા: હે અર્જુન! તારા અને મારા બંનેનાં અનંત જન્મો થઈ ચૂક્યા છે. તું એ ભૂલી ગયો છે, જયારે હે પરંતપ! મને એ સર્વનું સ્મરણ છે.

Hindi Translation:

अजोऽपि सन्नव्ययात्मा भूतानामीश्वरोऽपि सन् |

प्रकृतिं स्वामधिष्ठाय सम्भवाम्यात्ममायया || 6||

English Translation:

ajo ’pi sannavyayātmā bhūtānām īśhvaro ’pi san

prakṛitiṁ svām adhiṣhṭhāya sambhavāmyātma-māyayā

Gujrati Translation:

અજોઽપિ સન્નવ્યયાત્મા ભૂતાનામીશ્વરોઽપિ સન્ ।

પ્રકૃતિં સ્વામધિષ્ઠાય સમ્ભવામ્યાત્મમાયયા ॥ ૬॥

Hindi Translation:

यद्यपि मैं अजन्मा और समस्त जीवों का स्वामी और अविनाशी प्रकृति का हूँ तथापि मैं इस संसार में अपनी दिव्य शक्ति योगमाया द्वारा प्रकट होता हूँ।

English Translation:

Although I am unborn, the Lord of all living entities, and have an imperishable nature, yet I appear in this world by virtue of Yogmaya, My divine power.

Gujrati Translation:

યદ્યપિ હું અજન્મા છું, સર્વ પ્રાણીઓનો સ્વામી છું અને અવિનાશી પ્રકૃતિ ધરાવું છું, તથાપિ આ સંસારમાં હું મારી દિવ્ય યોગમાયા શક્તિથી પ્રગટ થાઉં છું.

Hindi Translation:

यदा यदा हि धर्मस्य ग्लानिर्भवति भारत |

अभ्युत्थानमधर्मस्य तदात्मानं सृजाम्यहम् || 7||

English Translation:

yadā yadā hi dharmasya glānir bhavati bhārata

abhyutthānam adharmasya tadātmānaṁ sṛijāmyaham

Gujrati Translation:

યદા યદા હિ ધર્મસ્ય ગ્લાનિર્ભવતિ ભારત ।

અભ્યુત્થાનમધર્મસ્ય તદાત્માનં સૃજામ્યહમ્ ॥ ૭॥

Hindi Translation:

जब जब धरती पर धर्म का पतन और अधर्म में वृद्धि होती है तब उस समय मैं पृथ्वी पर अवतार लेता हूँ।

English Translation:

Whenever there is a decline in righteousness and an increase in unrighteousness, O Arjun, at that time I manifest Myself on earth.

Gujrati Translation:

જયારે જયારે ધર્મનું પતન થાય છે અને અધર્મની વૃદ્ધિ થાય છે, હે અર્જુન! ત્યારે ત્યારે હું સ્વયં આ પૃથ્વી પર અવતાર લઉં છું.

Hindi Translation:

परित्राणाय साधूनां विनाशाय च दुष्कृताम्।

धर्मसंस्थापनार्थाय सम्भवामि युगे युगे ॥8॥

English Translation:

paritrāṇāya sādhūnāṁ vināśhāya cha duṣhkṛitām

dharma-sansthāpanārthāya sambhavāmi yuge yuge

Gujrati Translation:

પરિત્રાણાય સાધૂનાં વિનાશાય ચ દુષ્કૃતામ્ ।

ધર્મસંસ્થાપનાર્થાય સમ્ભવામિ યુગે યુગે ॥ ૮॥

Hindi Translation:

भक्तों का उद्धार और दुष्टों का विनाश करने और धर्म की मर्यादा पुनः स्थापित करने के लिए मैं प्रत्येक युग में प्रकट होता हूँ।

English Translation:

To protect the righteous, to annihilate the wicked, and to reestablish the principles of dharma I appear on this earth, age after age.

Gujrati Translation:

ભક્તોની રક્ષા કરવા અને દુષ્ટોનો નાશ કરવા તથા ધર્મનાં સિદ્ધાંતોની પુન: સ્થાપના કરવા માટે હું સ્વયં આ પૃથ્વી ઉપર યુગે યુગે પ્રગટ થાઉં છું.

Hindi Translation:

जन्म कर्म च मे दिव्यमेवं यो वेत्ति तत्त्वत: |

त्यक्त्वा देहं पुनर्जन्म नैति मामेति सोऽर्जुन || 9||

English Translation:

janma karma cha me divyam evaṁ yo vetti tattvataḥ

tyaktvā dehaṁ punar janma naiti mām eti so ’rjuna

Gujrati Translation:

જન્મ કર્મ ચ મે દિવ્યમેવં યો વેત્તિ તત્ત્વતઃ ।

ત્યક્ત્વા દેહં પુનર્જન્મ નૈતિ મામેતિ સોઽર્જુન ॥ ૯॥

Hindi Translation:

हे अर्जुन! जो मेरे जन्म एवं कर्मों की दिव्य प्रकृति को जानते हैं वे शरीर छोड़ने पर संसार में पुनः जन्म नहीं लेते अपितु मेरे नित्य धाम को प्राप्त करते हैं।

English Translation:

Those who understand the divine nature of My birth and activities, O Arjun, upon leaving the body, do not have to take birth again, but come to My eternal abode.

Gujrati Translation:

હે અર્જુન! જે મારાં જન્મ તથા કર્મોની દિવ્ય પ્રકૃતિને જાણે છે, તેમણે આ શરીર ત્યજ્યા પશ્ચાત્ સંસારમાં પુન: જન્મ લેવો પડતો નથી, પરંતુ તેઓ મારા શાશ્વત ધામને પામે છે.

Hindi Translation:

वीतरागभयक्रोधा मन्मया मामुपाश्रिताः ।

बहवो ज्ञानतपसा पूता मद्भावमागताः ॥10॥

English Translation:

vīta-rāga-bhaya-krodhā man-mayā mām upāśhritāḥ

bahavo jñāna-tapasā pūtā mad-bhāvam āgatāḥ

Gujrati Translation:

વીતરાગભયક્રોધા મન્મયા મામુપાશ્રિતાઃ ।

બહવો જ્ઞાનતપસા પૂતા મદ્ભાવમાગતાઃ ॥ ૧૦॥

Hindi Translation:

आसक्ति, भय और क्रोध से मुक्त होकर पूर्ण रूप से मुझमें तल्लीन होकर मेरी शरण ग्रहण कर भूतकाल में अनेक लोग मेरे ज्ञान से पवित्र हो चुके हैं और इस प्रकार से उन्होंने मेरा दिव्य प्रेम प्राप्त किया है।

English Translation:

Being free from attachment, fear, and anger, becoming fully absorbed in Me, and taking refuge in Me, many persons in the past became purified by knowledge of Me, and thus attained My divine love.

Gujrati Translation:

આસક્તિ, ભય તથા ક્રોધથી મુક્ત થઈને, મારામાં સંપૂર્ણપણે લીન થઈને અને મારું શરણ લઈને, અનેક મનુષ્યો ભૂતકાળમાં મારા  જ્ઞાનથી પવિત્ર થયા છે અને એ રીતે તેઓએ મારા દિવ્ય પ્રેમને પ્રાપ્ત કર્યો છે.

Hindi Translation:

ये यथा मां प्रपद्यन्ते तांस्तथैव भजाम्यहम् । 

मम वर्त्मानुवर्तन्ते मनुष्याः पार्थ सर्वशः ॥11॥

English Translation:

ye yathā māṁ prapadyante tāns tathaiva bhajāmyaham

mama vartmānuvartante manuṣhyāḥ pārtha sarvaśhaḥ

Gujrati Translation:

યે યથા માં પ્રપદ્યન્તે તાંસ્તથૈવ ભજામ્યહમ્ ।

મમ વર્ત્માનુવર્તન્તે મનુષ્યાઃ પાર્થ સર્વશઃ ॥ ૧૧॥

Hindi Translation:

जिस भाव से लोग मेरी शरण ग्रहण करते हैं उसी भाव के अनुरूप मैं उन्हें फल देता हूँ। हे पृथा पुत्र! सभी लोग जाने या अनजाने में मेरे मार्ग का ही अनुसरण करते हैं।

English Translation:

In whatever way people surrender unto Me, I reciprocate accordingly. Everyone follows My path, knowingly or unknowingly, O son of Pritha.

Gujrati Translation:

જેઓ જેવી રીતે મને શરણાગત થાય છે, તે પ્રમાણે જ હું તેમને ફળ આપું છું. હે પાર્થ! સર્વ મનુષ્યો જાણતાં કે અજાણતાં મારા જ માર્ગનું અનુસરણ કરે છે.

Hindi Translation:

काङ् क्षन्त: कर्मणां सिद्धिं यजन्त इह देवता: |

क्षिप्रं हि मानुषे लोके सिद्धिर्भवति कर्मजा || 12||

English Translation:

kāṅkṣhantaḥ karmaṇāṁ siddhiṁ yajanta iha devatāḥ

kṣhipraṁ hi mānuṣhe loke siddhir bhavati karmajā

Gujrati Translation:

કાઙ્ક્ષન્તઃ કર્મણાં સિદ્ધિં યજન્ત ઇહ દેવતાઃ ।

ક્ષિપ્રં હિ માનુષે લોકે સિદ્ધિર્ભવતિ કર્મજા ॥ ૧૨॥

Hindi Translation:

इस संसार में जो लोग सकाम कर्मों में सफलता चाहते हैं वे लोग स्वर्ग के देवताओं की पूजा करते हैं क्योंकि सकाम कर्मों का फल शीघ्र प्राप्त होता है।

English Translation:

In this world, those desiring success in material activities worship the celestial gods, since material rewards manifest quickly.

Gujrati Translation:

આ સંસારમાં, જેઓ સાંસારિક કર્મોમાં સિદ્ધિની ઈચ્છા રાખે છે, તેઓ સ્વર્ગીય દેવતાઓને પૂજે છે કારણ કે, સકામ કર્મોના ફળ શીઘ્ર પ્રાપ્ત થાય છે.

Hindi Translation:

चातुर्वर्यं मया सृष्टं गुणकर्मविभागशः।

तस्य कर्तारमपि मां विद्धयकर्तारमव्ययम् ॥13॥

English Translation:

chātur-varṇyaṁ mayā sṛiṣhṭaṁ guṇa-karma-vibhāgaśhaḥ

tasya kartāram api māṁ viddhyakartāram avyayam

Gujrati Translation:

ચાતુર્વર્ણ્યં મયા સૃષ્ટં ગુણકર્મવિભાગશઃ ।

તસ્ય કર્તારમપિ માં વિદ્ધ્યકર્તારમવ્યયમ્ ॥ ૧૩॥

Hindi Translation:

मनुष्यों के गुणों और कर्मों के अनुसार मेरे द्वारा चार वर्णों की रचना की गयी है। यद्यपि मैं इस व्यवस्था का सृष्टा हूँ किन्तु तुम मुझे अकर्ता और अविनाशी मानो।

English Translation:

The four categories of occupations were created by Me according to people’s qualities and activities. Although I am the Creator of this system, know Me to be the Non-doer and Eternal.

Gujrati Translation:

મનુષ્યનાં ગુણો તેમજ તેમની પ્રવૃત્તિઓને અનુસાર મારા દ્વારા વર્ણાશ્રમનાં ચાર વિભાગની રચના કરવામાં આવી છે. જો કે હું આ વ્યવસ્થાનો સર્જક છું, છતાં મને અકર્તા અને સનાતન જાણ.

Hindi Translation:

न मां कर्माणि लिम्पन्ति न मे कर्मफले स्पृहा |

इति मां योऽभिजानाति कर्मभिर्न स बध्यते || 14||

English Translation:

na māṁ karmāṇi limpanti na me karma-phale spṛihā

iti māṁ yo ’bhijānāti karmabhir na sa badhyate

Gujrati Translation:

ન માં કર્માણિ લિમ્પન્તિ ન મે કર્મફલે સ્પૃહા ।

ઇતિ માં યોઽભિજાનાતિ કર્મભિર્ન સ બધ્યતે ॥ ૧૪॥

Hindi Translation:

न तो कर्म मुझे दूषित करते हैं और न ही मैं कर्म के फल की कामना करता हूँ जो मेरे इस स्वरूप को जानता है वह कभी कर्मफलों के बंधन में नहीं पड़ता।

English Translation:

Activities do not taint Me, nor do I desire the fruits of action. One who knows Me in this way is never bound by the karmic reactions of work.

Gujrati Translation:

મને કોઈ કર્મ દૂષિત કરતું નથી કે ન તો મને કોઈ કર્મનાં ફળની આકાંક્ષા છે. જે મારાં આ સ્વરૂપને જાણે છે, તે કદાપિ કર્મફળના બંધનમાં બંધાતો નથી.

Hindi Translation:

एवं ज्ञात्वा कृतं कर्म पूर्वैरपि मुमुक्षुभिः।

कुरु कर्मैव तस्मात्त्वं पूर्वैः पूर्वतरं कृतम्॥15॥

English Translation:

evaṁ jñātvā kṛitaṁ karma pūrvair api mumukṣhubhiḥ

kuru karmaiva tasmāttvaṁ pūrvaiḥ pūrvataraṁ kṛitam

Gujrati Translation:

એવં જ્ઞાત્વા કૃતં કર્મ પૂર્વૈરપિ મુમુક્ષુભિઃ ।

કુરુ કર્મૈવ તસ્માત્ત્વં પૂર્વૈઃ પૂર્વતરં કૃતમ્ ॥ ૧૫॥

Hindi Translation:

इस सत्य को जानकर प्राचीन काल में मुक्ति की अभिलाषा करने वाली आत्माओं ने भी कर्म किए इसलिए तुम्हे भी उन मनीषियों के पदचिह्नों का अनुसरण करते हुए अपने कर्तव्य का पालन करना चाहिए।

English Translation:

Knowing this truth, even seekers of liberation in ancient times performed actions. Therefore, following the footsteps of those ancient sages, you too should perform your duty.

Gujrati Translation:

આ સત્યને જાણીને પ્રાચીન સમયમાં મુમુક્ષુઓએ પણ કર્મો કર્યા હતા. તેથી, તારે પણ તે પ્રાચીન સંતોનાં પગલાંઓને અનુસરીને પોતાનાં કર્તવ્યોનું પાલન કરવું જોઈએ.

Hindi Translation:

किं कर्म किमकर्मेति कवयोऽप्यत्र मोहिता: |

तत्ते कर्म प्रवक्ष्यामि यज्ज्ञात्वा मोक्ष्यसेऽशुभात् || 16||

English Translation:

kiṁ karma kim akarmeti kavayo ’pyatra mohitāḥ

tat te karma pravakṣhyāmi yaj jñātvā mokṣhyase ’śhubhāt

Gujrati Translation:

કિં કર્મ કિમકર્મેતિ કવયોઽપ્યત્ર મોહિતાઃ ।

તત્તે કર્મ પ્રવક્ષ્યામિ યજ્જ્ઞાત્વા મોક્ષ્યસેઽશુભાત્ ॥ ૧૬॥

Hindi Translation:

कर्म क्या है और अकर्म क्या है? इसका निर्धारण करने में बद्धिमान लोग भी विचलित हो जाते हैं अब मैं तुम्हें कर्म के रहस्य से अवगत कराऊँगा जिसे जानकर तुम सारे लौकिक बंधनों से मुक्त हो सकोगे।

English Translation:

What is action and what is inaction? Even the wise are confused in determining this. Now I shall explain to you the secret of action, by knowing which, you may free yourself from material bondage.

Gujrati Translation:

કર્મ શું છે અને અકર્મ શું છે? જ્ઞાની મનુષ્યો પણ આનો નિર્ણય કરવામાં મૂંઝાઈ જાય છે. હવે હું તને કર્મનું રહસ્ય કહીશ, જે જાણીને તું તારી જાતને માયિક બંધનોથી મુક્ત કરી શકીશ.

Hindi Translation:

कर्मणो ह्यपि बोद्धव्यं बोद्धव्यं च विकर्मणः ।

अकर्मणश्च बोद्धव्यं गहना कर्मणो गतिः ॥17॥

English Translation:

karmaṇo hyapi boddhavyaṁ boddhavyaṁ cha vikarmaṇaḥ

akarmaṇaśh cha boddhavyaṁ gahanā karmaṇo gatiḥ

Gujrati Translation:

કર્મણો હ્યપિ બોદ્ધવ્યં બોદ્ધવ્યં ચ વિકર્મણઃ ।

અકર્મણશ્ચ બોદ્ધવ્યં ગહના કર્મણો ગતિઃ ॥ ૧૭॥

Hindi Translation:

तुम्हें सभी तीन कर्मों-अनुमोदित कर्म, विकर्म और अकर्म की प्रकृति को समझना चाहिए। इनके सत्य को समझना गहन और कठिन है।

English Translation:

You must understand the nature of all three—recommended action, wrong action, and inaction. The truth about these is profound and difficult to understand.

Gujrati Translation:

તારે ત્રણેય કર્મો—સૂચિત કર્મ, નિષિદ્ધ કર્મ અને અકર્મ—ની પ્રકૃતિ સમજવી જ જોઈએ. આ અંગેનું સત્ય ગહન અને સમજવામાં કઠિન છે.

Hindi Translation:

कर्मण्यकर्म य: पश्येदकर्मणि च कर्म य: |

स बुद्धिमान्मनुष्येषु स युक्त: कृत्स्नकर्मकृत् || 18||

English Translation:

karmaṇyakarma yaḥ paśhyed akarmaṇi cha karma yaḥ

sa buddhimān manuṣhyeṣhu sa yuktaḥ kṛitsna-karma-kṛit

Gujrati Translation:

કર્મણ્યકર્મ યઃ પશ્યેદકર્મણિ ચ કર્મ યઃ ।

સ બુદ્ધિમાન્મનુષ્યેષુ સ યુક્તઃ કૃત્સ્નકર્મકૃત્ ॥ ૧૮॥

Hindi Translation:

वे मनुष्य जो अकर्म में कर्म और कर्म में अकर्म को देखते हैं। वे सभी मनुष्यों में बुद्धिमान होते हैं। सभी प्रकार के कर्मों में प्रवृत्त रहकर भी वे योगी कहलाते हैं और अपने सभी कर्मों में पारंगत होते हैं।

English Translation:

Those who see action in inaction and inaction in action are truly wise amongst humans. Although performing all kinds of actions, they are yogis and masters of all their actions.

Gujrati Translation:

જે લોકો કર્મમાં અકર્મ અને અકર્મમાં કર્મ જોવે છે, તેઓ સર્વ મનુષ્યોમાં સાચા અર્થમાં જ્ઞાની છે. સર્વ પ્રકારનાં કાર્યોનું પાલન કરવા છતાં તેઓ યોગી છે અને તેમનાં સર્વ કર્મોનાં નિષ્ણાત છે.

Hindi Translation:

यस्य सर्वे समारम्भाः कामसङ्कल्पवर्जिताः।

ज्ञानाग्निदग्धकर्माणं तमाहुः पण्डितं बुधाः ॥19॥

English Translation:

yasya sarve samārambhāḥ kāma-saṅkalpa-varjitāḥ

jñānāgni-dagdha-karmāṇaṁ tam āhuḥ paṇḍitaṁ budhāḥ

Gujrati Translation:

યસ્ય સર્વે સમારમ્ભાઃ કામસઙ્કલ્પવર્જિતાઃ ।

જ્ઞાનાગ્નિદગ્ધકર્માણં તમાહુઃ પણ્ડિતં બુધાઃ ॥ ૧૯॥

Hindi Translation:

जिन मनुष्यों के समस्त कर्म सांसारिक सुखों की कामना से रहित हैं तथा जिन्होंने अपने कर्म फलों को दिव्य ज्ञान की अग्नि में भस्म कर दिया है उन्हें आत्मज्ञानी संत बुद्धिमान कहते हैं।

English Translation:

The enlightened sages call those persons wise, whose every action is free from the desire for material pleasures and who have burnt the reactions of work in the fire of divine knowledge.

Gujrati Translation:

પ્રબુદ્ધ સંતો એવા મનુષ્યોને જ્ઞાની પુરુષ કહે છે, જેમનાં પ્રત્યેક કર્મ માયિક સુખોની કામનાથી મુક્ત હોય છે તેમજ જેમણે દિવ્ય જ્ઞાનની અગ્નિમાં તેમના કર્મફળો બાળીને ભસ્મ કરી નાખ્યા છે.

Hindi Translation:

त्यक्त्वा कर्मफलासङ्गं नित्यतृप्तो निराश्रय: |

कर्मण्यभिप्रवृत्तोऽपि नैव किञ्चित्करोति स: || 20||

English Translation:

tyaktvā karma-phalāsaṅgaṁ nitya-tṛipto nirāśhrayaḥ

karmaṇyabhipravṛitto ’pi naiva kiñchit karoti saḥ

Gujrati Translation:

ત્યક્ત્વા કર્મફલાસઙ્ગં નિત્યતૃપ્તો નિરાશ્રયઃ ।

કર્મણ્યભિપ્રવૃત્તોઽપિ નૈવ કિઞ્ચિત્કરોતિ સઃ ॥ ૨૦॥

Hindi Translation:

अपने कर्मों के फलों की आसक्ति को त्याग कर ऐसे ज्ञानीजन सदा संतुष्ट रहते हैं और बाह्य आश्रयों पर निर्भर नहीं होते। कर्मों में संलग्न रहने पर भी वे वास्तव में कोई कर्म नहीं करते।

English Translation:

Such people, having given up attachment to the fruits of their actions, are always satisfied and not dependent on external things. Despite engaging in activities, they do not do anything at all.

Gujrati Translation:

આવા લોકો, પોતાનાં કર્મનાં ફળોની સર્વ આસક્તિનો ત્યાગ કરીને સદા સંતુષ્ટ રહે છે અને બાહ્ય પદાર્થો પર આશ્રિત હોતા નથી. તેઓ સર્વ પ્રકારનાં કર્મોમાં પરોવાયેલા રહેવા છતાં કોઈ કર્મ કરતા નથી.

Hindi Translation:

निराशीर्यतचित्तात्मा त्यक्तसर्वपरिग्रह: |

शारीरं केवलं कर्म कुर्वन्नाप्नोति किल्बिषम् || 21||

English Translation:

nirāśhīr yata-chittātmā tyakta-sarva-parigrahaḥ

śhārīraṁ kevalaṁ karma kurvan nāpnoti kilbiṣham

Gujrati Translation:

નિરાશીર્યતચિત્તાત્મા ત્યક્તસર્વપરિગ્રહઃ ।

શારીરં કેવલં કર્મ કુર્વન્નાપ્નોતિ કિલ્બિષમ્ ॥ ૨૧॥

Hindi Translation:

ऐसे ज्ञानीजन फल की आकांक्षाओं और स्वामित्व की भावना से मुक्त होकर अपने मन और बुद्धि को संयमित रखते हैं और शरीर से कर्म करते हुए भी कोई पाप अर्जित नहीं करते।

English Translation:

Free from expectations and the sense of ownership, with the mind and intellect fully controlled, they incur no sin even though performing actions by their body.

Gujrati Translation:

તેઓ અપેક્ષાઓ તથા સ્વામીત્વની ભાવનાથી મુક્ત થઈને, મન અને બુદ્ધિને પૂર્ણ સંયમિત રાખીને, શારીરિક દૃષ્ટિએ કાર્યો કરતા હોવા છતાં કોઈ પાપ અર્જિત કરતા નથી.

Hindi Translation:

यदृच्छालाभसंतुष्टो द्वन्द्वातीतो विमत्सरः ।

समः सिद्धावसिद्धौ च कृत्वापि न निबध्यते ॥22॥

English Translation:

yadṛichchhā-lābha-santuṣhṭo dvandvātīto vimatsaraḥ

samaḥ siddhāvasiddhau cha kṛitvāpi na nibadhyate

Gujrati Translation:

યદૃચ્છાલાભસન્તુષ્ટો દ્વન્દ્વાતીતો વિમત્સરઃ ।

સમઃ સિદ્ધાવસિદ્ધૌ ચ કૃત્વાપિ ન નિબધ્યતે ॥ ૨૨॥

Hindi Translation:

वे जो अपने आप स्वतः प्राप्त हो जाए उसमें संतुष्ट रहते हैं, ईर्ष्या और द्वैत भाव से मुक्त रहते हैं, वे सफलता और असफलता दोनों में संतुलित रहते हैं, वे सभी प्रकार के कार्य करते हुए कर्म के बंधन में नहीं पड़ते।

English Translation:

Content with whatever gain comes of its own accord, and free from envy, they are beyond the dualities of life. Being equipoised in success and failure, they are not bound by their actions, even while performing all kinds of activities.

Gujrati Translation:

જે મનુષ્ય સ્વત: પ્રાપ્ત થતા લાભથી સંતુષ્ટ રહે છે, ઈર્ષ્યાથી મુક્ત રહે છે, તેઓ જીવનના દ્વન્દ્વથી રહિત છે. સફળતા અને નિષ્ફળતા બંનેમાં સમભાવ રાખીને તેઓ સર્વ પ્રકારના કર્મ કરતા હોવા છતાં પણ કદાપિ બદ્ધ થતા નથી.

Hindi Translation:

गतसङ्गस्य मुक्तस्य ज्ञानावस्थितचेतस: |

यज्ञायाचरत: कर्म समग्रं प्रविलीयते || 23||

English Translation:

gata-saṅgasya muktasya jñānāvasthita-chetasaḥ

yajñāyācharataḥ karma samagraṁ pravilīyate

Gujrati Translation:

ગતસઙ્ગસ્ય મુક્તસ્ય જ્ઞાનાવસ્થિતચેતસઃ ।

યજ્ઞાયાચરતઃ કર્મ સમગ્રં પ્રવિલીયતે ॥ ૨૩॥

Hindi Translation:

"वे सांसारिक मोह से मुक्त हो जाते हैं और उनकी बुद्धि दिव्य ज्ञान में स्थित हो जाती है क्योंकि वे अपने सभी कर्म यज्ञ के रूप में भगवान के लिए सम्पन्न करते हैं और इसलिए वे कार्मिक प्रतिक्रियाओं से मुक्त रहते हैं।"

English Translation:

They are released from the bondage of material attachments and their intellect is established in divine knowledge. Since they perform all actions as a sacrifice (to God), they are freed from all karmic reactions.

Gujrati Translation:

આવા મનુષ્યો સાંસારિક મોહના બંધનમાંથી મુક્ત થઈ જાય છે અને તેમની બુદ્ધિ દિવ્ય જ્ઞાનમાં સ્થિત થઈ જાય છે. તેઓ સર્વ કર્મ યજ્ઞની (ભગવાનને સમર્પિત કરવાની) ભાવનાથી કરે છે, તેથી તેઓ કાર્મિક પ્રતિક્રિયાઓમાંથી મુક્ત થઈ જાય છે.

Hindi Translation:

ब्रह्मार्पणं ब्रह्म हविर्ब्रह्माग्नौ ब्रह्मणा हुतम्।

ब्रह्मैव तेन गन्तव्यं ब्रह्मकर्मसमाधिना ॥24॥

English Translation:

brahmārpaṇaṁ brahma havir brahmāgnau brahmaṇā hutam

brahmaiva tena gantavyaṁ brahma-karma-samādhinā

Gujrati Translation:

બ્રહ્માર્પણં બ્રહ્મ હવિર્બ્રહ્માગ્નૌ બ્રહ્મણા હુતમ્ ।

બ્રહ્મૈવ તેન ગન્તવ્યં બ્રહ્મકર્મસમાધિના ॥ ૨૪॥

Hindi Translation:

जो मनुष्य पूर्णतया भगवदचेतना में तल्लीन रहते हैं उनका हवन ब्रह्म है, हवन सामग्री ब्रह्म है और करछुल जिससे आहुति डाली जाती है वह ब्रह्म है, अर्पण कार्य ब्रह्म है और यज्ञ की अग्नि भी ब्रह्म है। ऐसे मनुष्य जो प्रत्येक वस्तु को भगवान के रूप में देखते हैं वे सहजता से उसे पा लेते हैं।

English Translation:

For those who are completely absorbed in God-consciousness, the oblation is Brahman, the ladle with which it is offered is Brahman, the act of offering is Brahman, and the sacrificial fire is also Brahman. Such persons, who view everything as God, easily attain Him.

Gujrati Translation:

જે મનુષ્ય ભગવદ્-ચેતનામાં સંપૂર્ણ તલ્લીન રહે છે, તેમના માટે આહુતિ બ્રહ્મ છે, હવિ બ્રહ્મ છે, સમર્પણ બ્રહ્મ છે અને યજ્ઞનો અગ્નિ પણ બ્રહ્મ છે. આવા મનુષ્યો જેઓ સર્વત્ર ભગવાનનું દર્શન કરે છે તેઓ સરળતાથી ભગવાનને પ્રાપ્ત કરે છે.

Hindi Translation:

दैवमेवापरे यज्ञं योगिन: पर्युपासते |

ब्रह्माग्नावपरे यज्ञं यज्ञेनैवोपजुह्वति || 25||

English Translation:

daivam evāpare yajñaṁ yoginaḥ paryupāsate

brahmāgnāvapare yajñaṁ yajñenaivopajuhvati

Gujrati Translation:

દૈવમેવાપરે યજ્ઞં યોગિનઃ પર્યુપાસતે ।

બ્રહ્માગ્નાવપરે યજ્ઞં યજ્ઞેનૈવોપજુહ્વતિ ॥ ૨૫॥

Hindi Translation:

कुछ योगी सांसारिक पदार्थों की आहुति देते हुए यज्ञ द्वारा देवताओं की पूजा करते हैं। अन्य लोग जो वास्तव में अराधना करते हैं वे परम सत्य ब्रह्मरूपी अग्नि में आत्माहुति देते हैं।

English Translation:

Some yogis worship the celestial gods with material offerings unto them. Others worship perfectly who offer the self as sacrifice in the fire of the Supreme Truth.

Gujrati Translation:

કેટલાક યોગીજનો સાંસારિક પદાર્થોની આહુતિ આપીને દેવતાઓની પૂજા કરે છે. અન્ય લોકો જે વાસ્તવમાં યજ્ઞ કરે છે, તેઓ પરમ સત્ય-બ્રહ્મરૂપી અગ્નિમાં આત્મ-આહુતિ અર્પણ કરે છે.

Hindi Translation:

श्रोत्रादीनीन्द्रियाण्यन्ये संयमाग्निषु जुह्वति।

शब्दादीन्विषयानन्य इन्द्रियाग्निषु जुह्वति ॥26॥

English Translation:

śhrotrādīnīndriyāṇyanye sanyamāgniṣhu juhvati

śhabdādīn viṣhayānanya indriyāgniṣhu juhvati

Gujrati Translation:

શ્રોત્રાદીનીન્દ્રિયાણ્યન્યે સંયમાગ્નિષુ જુહ્વતિ ।

શબ્દાદીન્વિષયાનન્ય ઇન્દ્રિયાગ્નિષુ જુહ્વતિ ॥ ૨૬॥

Hindi Translation:

कुछ योगीजन श्रवणादि क्रियाओं और अन्य इन्द्रियों को संयमरूपी यज्ञ की अग्नि में स्वाहा कर देते हैं और जबकि कुछ अन्य शब्दादि क्रियाओं और इन्द्रियों के अन्य विषयों को इन्द्रियों के अग्निरूपी यज्ञ में भेंट चढ़ा देते हैं।

English Translation:

Others offer hearing and other senses in the sacrificial fire of restraint. Still others offer sound and other objects of the senses as sacrifice in the fire of the senses.

Gujrati Translation:

અન્ય કેટલાક શ્રવણ તથા અન્ય ઇન્દ્રિયોને સંયમરૂપી યજ્ઞમાં હોમી દે છે. અન્ય કેટલાક ધ્વનિ તથા અન્ય ઇન્દ્રિય વિષયોને યજ્ઞ તરીકે ઇન્દ્રિયોરૂપી અગ્નિમાં હોમી દે છે.

Hindi Translation:

सर्वाणीन्द्रियकर्माणि प्राणकर्माणि चापरे |

आत्मसंयमयोगाग्नौ जुह्वति ज्ञानदीपिते || 27||

English Translation:

sarvāṇīndriya-karmāṇi prāṇa-karmāṇi chāpare

ātma-sanyama-yogāgnau juhvati jñāna-dīpite

Gujrati Translation:

સર્વાણીન્દ્રિયકર્માણિ પ્રાણકર્માણિ ચાપરે ।

આત્મસંયમયોગાગ્નૌ જુહ્વતિ જ્ઞાનદીપિતે ॥ ૨૭॥

Hindi Translation:

दिव्य ज्ञान से प्रेरित होकर कुछ योगी संयमित मन की अग्नि में अपनी समस्त इन्द्रियों की क्रियाओं और प्राण शक्ति को भस्म कर देते हैं।

English Translation:

Some, inspired by knowledge, offer the functions of all their senses and their life energy in the fire of the controlled mind.

Gujrati Translation:

 કેટલાક , જ્ઞાનથી પ્રેરિત થઈને તેમની સર્વ ઇન્દ્રિયોના કાર્યો તથા તેમનો પ્રાણવાયુ મનોનિગ્રહની અગ્નિમાં હોમી દે છે.

Hindi Translation:

द्रव्ययज्ञास्तपोयज्ञा योगयज्ञास्तथापरे।

स्वाध्यायज्ञानयज्ञाश्च यतयः संशितव्रताः ॥28॥

English Translation:

dravya-yajñās tapo-yajñā yoga-yajñās tathāpare

swādhyāya-jñāna-yajñāśh cha yatayaḥ sanśhita-vratāḥ

Gujrati Translation:

દ્રવ્યયજ્ઞાસ્તપોયજ્ઞા યોગયજ્ઞાસ્તથાપરે ।

સ્વાધ્યાયજ્ઞાનયજ્ઞાશ્ચ યતયઃ સંશિતવ્રતાઃ ॥ ૨૮॥

Hindi Translation:

कुछ लोग यज्ञ के रूप में अपनी सम्पत्ति को अर्पित करते हैं। कुछ अन्य लोग यज्ञ के रूप में कठोर तपस्या करते हैं और कुछ योग यज्ञ के रूप में अष्टांग योग का अभ्यास करते हैं और जबकि अन्य लोग यज्ञ के रूप में वैदिक ग्रंथों का अध्ययन और ज्ञान पोषित करते हैं जबकि कुछ कठोर प्रतिज्ञाएँ करते हैं।

English Translation:

Some offer their wealth as sacrifice, while others offer severe austerities as sacrifice. Some practice the eight-fold path of yogic practices, and yet others study the scriptures and cultivate knowledge as sacrifice, while observing strict vows.

Gujrati Translation:

કેટલાક લોકો પોતાની સંપત્તિ યજ્ઞમાં સમર્પિત કરે છે, તો અન્ય કેટલાક યજ્ઞ તરીકે કઠોર તપસ્યા કરે છે. કેટલાક અષ્ટાંગ યોગની સાધના  કરે છે અને અન્ય કેટલાક વૈદિક શાસ્ત્રોનું અધ્યયન કરી, કઠોર વ્રત ધારણ કરીને યજ્ઞરૂપે જ્ઞાનનો વિકાસ કરે છે.

Hindi Translation:

अपाने जुह्वति प्राणं प्राणेऽपानं तथापरे |

प्राणापानगती रुद्ध्वा प्राणायामपरायणा: || 29||

अपरे नियताहारा: प्राणान्प्राणेषु जुह्वति |

सर्वेऽप्येते यज्ञविदो यज्ञक्षपितकल्मषा: || 30||

English Translation:

apāne juhvati prāṇaṁ prāṇe ’pānaṁ tathāpare

prāṇāpāna-gatī ruddhvā prāṇāyāma-parāyaṇāḥ

apare niyatāhārāḥ prāṇān prāṇeṣhu juhvati

sarve ’pyete yajña-vido yajña-kṣhapita-kalmaṣhāḥ

Gujrati Translation:

અપાને જુહ્વતિ પ્રાણં પ્રાણેઽપાનં તથાપરે ।

પ્રાણાપાનગતી રુદ્ધ્વા પ્રાણાયામપરાયણાઃ ॥ ૨૯॥

અપરે નિયતાહારાઃ પ્રાણાન્પ્રાણેષુ જુહ્વતિ ।

સર્વેઽપ્યેતે યજ્ઞવિદો યજ્ઞક્ષપિતકલ્મષાઃ ॥ ૩૦॥

Hindi Translation:

कुछ अन्य लोग भी हैं जो बाहर छोड़े जाने वाली श्वास को अन्दर भरी जाने वाली श्वास में जबकि अन्य लोग अन्दर भरी जाने वाली श्वास को बाहरी श्वास में रोककर यज्ञ के रूप में अर्पित करते हैं। कुछ प्राणायाम की कठिन क्रियाओं द्वारा भीतरी और बाहरी श्वासों को रोककर प्राणवायु को नियंत्रित कर उसमें पूरी तरह से आत्मसात् हो जाते हैं। कुछ योगी जन अल्प भोजन कर श्वासों को यज्ञ के रूप में प्राण शक्ति में अर्पित कर देते हैं। सब प्रकार के यज्ञों को संपन्न करने के परिणामस्वरूप योग साधक अपनी अशुद्धता को शुद्ध करते हैं।

English Translation:

Still others offer as sacrifice the outgoing breath in the incoming breath, while some offer the incoming breath into the outgoing breath. Some arduously practice prāṇāyām and restrain the incoming and outgoing breaths, purely absorbed in the regulation of the life-energy. Yet others curtail their food intake and offer the breath into the life-energy as sacrifice. All these knowers of sacrifice are cleansed of their impurities as a result of such performances.

Gujrati Translation:

વળી, અન્ય લોકો બહાર જતા શ્વાસને અંદર આવતા શ્વાસમાં યજ્ઞરૂપે અર્પિત કરે છે, જયારે અન્ય કેટલાક અંદર આવતા શ્વાસને બહાર જતા શ્વાસમાં યજ્ઞરૂપે અર્પિત કરે છે. કેટલાક પ્રાણાયામની કઠિન સાધના કરે છે અને શ્વાસ-ઉચ્છ્વાસને નિયંત્રિત કરીને, જીવન શક્તિના નિયમનમાં પૂર્ણતયા મગ્ન થઇ જાય છે. જયારે કેટલાક તેમનો આહાર ઘટાડી નાખે છે અને શ્વાસને યજ્ઞરૂપે જીવન-શક્તિમાં અર્પિત કરે છે. આ સર્વ યજ્ઞને જાણનારાઓ, આવા યજ્ઞના પરિણામસ્વરૂપે તેમની અપવિત્રતાની શુદ્ધિ કરે છે.

Hindi Translation:

यज्ञशिष्टामृतभुजो यान्ति ब्रह्म सनातनम् |

नायं लोकोऽस्त्ययज्ञस्य कुतोऽन्य: कुरुसत्तम || 31||

English Translation:

yajña-śhiṣhṭāmṛita-bhujo yānti brahma sanātanam

nāyaṁ loko ’styayajñasya kuto ’nyaḥ kuru-sattama

Gujrati Translation:

યજ્ઞશિષ્ટામૃતભુજો યાન્તિ બ્રહ્મ સનાતનમ્ ।

નાયં લોકોઽસ્ત્યયજ્ઞસ્ય કુતોઽન્યઃ કુરુસત્તમ ॥ ૩૧॥

Hindi Translation:

इन यज्ञों का रहस्य जानने वाले और इनका अनुष्ठान करने वाले, इन यज्ञों के अवशेष जो कि अमृत के समान होते हैं, का आस्वादन कर परम सत्य की ओर बढ़ते हैं। हे कुरुश्रेष्ठ! जो लोग यज्ञ नहीं करते, वे न तो इस संसार में और न ही अगले जन्म में सुखी रह सकते हैं।

English Translation:

Those who know the secret of sacrifice, and engaging in it, partake of its remnants that are like nectar, advance toward the Absolute Truth. O best of the Kurus, those who perform no sacrifice find no happiness either in this world or the next.

Gujrati Translation:

જેઓ યજ્ઞનું રહસ્ય જાણે છે તથા તેમાં વ્યસ્ત થાય છે, તેઓ તેના અમૃત સમાન અવશેષોનું આસ્વાદન કરે છે અને પરમ સત્ય તરફ આગળ વધે છે. હે કુરુશ્રેષ્ઠ! જેઓ યજ્ઞ કરતા નથી, તેઓને આ લોકમાં કે આવતા જન્મમાં કદાપિ સુખ પ્રાપ્ત થતું નથી.

Hindi Translation:

एवं बहुविधा यज्ञा वितता ब्रह्मणो मुखे |

कर्मजान्विद्धि तान्सर्वानेवं ज्ञात्वा विमोक्ष्यसे || 32||

English Translation:

evaṁ bahu-vidhā yajñā vitatā brahmaṇo mukhe

karma-jān viddhi tān sarvān evaṁ jñātvā vimokṣhyase

Gujrati Translation:

એવં બહુવિધા યજ્ઞા વિતતા બ્રહ્મણો મુખે ।

કર્મજાન્વિદ્ધિ તાન્સર્વાનેવં જ્ઞાત્વા વિમોક્ષ્યસે ॥ ૩૨॥

Hindi Translation:

विभिन्न प्रकार के इन सभी यज्ञों का वर्णन वेदों में किया गया है और इन्हें विभिन्न कर्मों की उत्पत्ति का रूप मानो, यह ज्ञान तुम्हें माया के बंधन से मुक्त करेगा।

English Translation:

All these different kinds of sacrifice have been described in the Vedas. Know them as originating from different types of work; this understanding cuts the knots of material bondage.

Gujrati Translation:

આ સર્વ વિભિન્ન પ્રકારના યજ્ઞો વેદોમાં વર્ણવવામાં આવ્યા છે. તેમને વિભિન્ન પ્રકારના કર્મમાંથી ઉત્પન્ન થયેલા જાણ; આ જ્ઞાન માયિક બંધનોની ગાંઠ કાપી નાખે છે.

Hindi Translation:

श्रेयान्द्रव्यमयाद्यज्ञाज्ज्ञानयज्ञः परन्तप ।

सर्वं कर्माखिलं पार्थ ज्ञाने परिसमाप्यते ॥33॥

English Translation:

śhreyān dravya-mayād yajñāj jñāna-yajñaḥ parantapa

sarvaṁ karmākhilaṁ pārtha jñāne parisamāpyate

Gujrati Translation:

શ્રેયાન્દ્રવ્યમયાદ્યજ્ઞાજ્જ્ઞાનયજ્ઞઃ પરન્તપ ।

સર્વં કર્માખિલં પાર્થ જ્ઞાને પરિસમાપ્યતે ॥ ૩૩॥

Hindi Translation:

हे शत्रुओं के दमन कर्ता! ज्ञान युक्त होकर किया गया यज्ञ किसी प्रकार के भौतिक या द्रव्य यज्ञ से श्रेष्ठ है। हे पार्थ! अंततः सभी यज्ञों की पराकाष्ठा दिव्य ज्ञान में होती है।

English Translation:

O subduer of enemies, sacrifice performed in knowledge is superior to any mechanical material sacrifice. After all, O Parth, all sacrifices of work culminate in knowledge.

Gujrati Translation:

હે શત્રુઓનું દમન કરનાર! જ્ઞાનયજ્ઞ કોઈપણ ભૌતિક અને દ્રવ્ય યજ્ઞ કરતા શ્રેષ્ઠ છે. હે પાર્થ! અંતત: સર્વ કર્મયજ્ઞોની પરાકાષ્ઠા દિવ્ય જ્ઞાનમાં રહેલી છે.

Hindi Translation:

तद्विद्धि प्रणिपातेन परिप्रश्नेन सेवया।

उपदेक्ष्यन्ति ते ज्ञानं ज्ञानिनस्तत्त्वदर्शिनः ॥34॥

English Translation:

tad viddhi praṇipātena paripraśhnena sevayā

upadekṣhyanti te jñānaṁ jñāninas tattva-darśhinaḥ

Gujrati Translation:

તદ્વિદ્ધિ પ્રણિપાતેન પરિપ્રશ્નેન સેવયા ।

ઉપદેક્ષ્યન્તિ તે જ્ઞાનં જ્ઞાનિનસ્તત્ત્વદર્શિનઃ ॥ ૩૪॥

Hindi Translation:

आध्यात्मिक गुरु के पास जाकर सत्य को जानो। विनम्र होकर उनसे ज्ञान प्राप्त करने की जिज्ञासा प्रकट करते हुए ज्ञान प्राप्त करो और उनकी सेवा करो। ऐसा सिद्ध सन्त तुम्हें दिव्य ज्ञान प्रदान कर सकता है क्योंकि वह परम सत्य की अनुभूति कर चुका होता है।

English Translation:

Learn the Truth by approaching a spiritual master. Inquire from him with reverence and render service unto him. Such an enlightened Saint can impart knowledge unto you because he has seen the Truth.

Gujrati Translation:

આધ્યાત્મિક ગુરુને શરણે જઈને સત્યને જાણ. તેમને વિનમ્ર થઈને પ્રશ્ન પૂછ અને તેમની સેવા કર. તે પ્રબુદ્ધ મહાત્મા તને દિવ્ય જ્ઞાન પ્રદાન કરી શકશે કારણ કે તેમણે સત્યનું દર્શન કર્યું છે.

Hindi Translation:

यज्ज्ञात्वा न पुनर्मोहमेवं यास्यसि पाण्डव ।

येन भूतान्यशेषेण द्रक्ष्यस्यात्मन्यथो मयि ॥35॥

English Translation:

yaj jñātvā na punar moham evaṁ yāsyasi pāṇḍava

yena bhūtānyaśheṣheṇa drakṣhyasyātmanyatho mayi

Gujrati Translation:

યજ્જ્ઞાત્વા ન પુનર્મોહમેવં યાસ્યસિ પાણ્ડવ ।

યેન ભૂતાન્યશેષેણ દ્રક્ષ્યસ્યાત્મન્યથો મયિ ॥ ૩૫॥

Hindi Translation:

इस मार्ग का अनुसरण कर और गुरु से ज्ञानावस्था प्राप्त करने पर, हे अर्जुन! तुम कभी मोह में नहीं पड़ोगे क्योंकि इस ज्ञान के प्रकाश में तुम यह देख सकोगे कि सभी जीव परमात्मा का अंश हैं और वे सब मुझमें स्थित हैं।

English Translation:

Following this path and having achieved enlightenment from a Guru, O Arjun, you will no longer fall into delusion. In the light of that knowledge, you will see that all living beings are but parts of the Supreme, and are within Me.

Gujrati Translation:

આ માર્ગનું અનુસરણ કરીને તેમજ ગુરૂ દ્વારા જ્ઞાનાવસ્થા પ્રાપ્ત કરીને હે અર્જુન, તું ક્યારેય મોહમાં પડીશ નહિ. તે જ્ઞાનના પ્રકાશમાં તું જોઈશ કે સર્વ જીવો પરમાત્માના જ અંશ છે તેમજ મારામાં જ છે

Hindi Translation:

अपि चेदसि पापेभ्यः सर्वेभ्यः पापकृत्तमः ।

सर्वं ज्ञानप्लवेनैव वृजिनं सन्तरिष्यसि ॥36॥

English Translation:

api ched asi pāpebhyaḥ sarvebhyaḥ pāpa-kṛit-tamaḥ

sarvaṁ jñāna-plavenaiva vṛijinaṁ santariṣhyasi

Gujrati Translation:

અપિ ચેદસિ પાપેભ્યઃ સર્વેભ્યઃ પાપકૃત્તમઃ ।

સર્વં જ્ઞાનપ્લવેનૈવ વૃજિનં સન્તરિષ્યસિ ॥ ૩૬॥

Hindi Translation:

जिन्हें समस्त पापों का महापापी समझा जाता है, वे भी दिव्यज्ञान की नौका में बैठकर संसार रूपी सागर को पार करने में समर्थ हो सकते हैं।

English Translation:

Even those who are considered the most immoral of all sinners can cross over this ocean of material existence by seating themselves in the boat of divine knowledge.

Gujrati Translation:

જે લોકોને સર્વ પાપીઓમાં સૌથી અધિક પાપી ગણવામાં આવે છે, તેઓ પણ દિવ્ય જ્ઞાનરૂપી નૌકામાં બેસીને માયિક સંસારનાં ભવસાગરને પાર કરી શકે છે.

Hindi Translation:

यथैधांसि समिद्धोऽग्निर्भस्मसात्कुरुतेऽर्जुन ।

ज्ञानाग्निः सर्वकर्माणि भस्मसात्कुरुते तथा ॥37॥

English Translation:

yathaidhānsi samiddho ’gnir bhasma-sāt kurute ’rjuna

jñānāgniḥ sarva-karmāṇi bhasma-sāt kurute tathā

Gujrati Translation:

યથૈધાંસિ સમિદ્ધોઽગ્નિર્ભસ્મસાત્કુરુતેઽર્જુન ।

જ્ઞાનાગ્નિઃ સર્વકર્માણિ ભસ્મસાત્કુરુતે તથા ॥ ૩૭॥

Hindi Translation:

जिस प्रकार प्रज्वलित अग्नि लकड़ी को स्वाहा कर देती है उसी प्रकार से हे अर्जुन! ज्ञान रूपी अग्नि भौतिक कर्मों से प्राप्त होने वाले समस्त फलों को भस्म कर देती है।

English Translation:

As a kindled fire reduces wood to ashes, O Arjun, so does the fire of knowledge burn to ashes all reactions from material activities.

Gujrati Translation:

જેવી રીતે ભડકે બળતો અગ્નિ લાકડાને બાળીને ભસ્મ કરી દે છે, તેવી રીતે હે અર્જુન! જ્ઞાનરૂપી અગ્નિ પણ ભૌતિક કર્મોના સર્વ ફળોને બાળીને ભસ્મ કરી દે છે.

Hindi Translation:

न हि ज्ञानेन सदृशं पवित्रमिह विद्यते |

तत्स्वयं योगसंसिद्ध: कालेनात्मनि विन्दति || 38||

English Translation:

na hi jñānena sadṛiśhaṁ pavitramiha vidyate

tatsvayaṁ yogasansiddhaḥ kālenātmani vindati

Gujrati Translation:

ન હિ જ્ઞાનેન સદૃશં પવિત્રમિહ વિદ્યતે ।

તત્સ્વયં યોગસંસિદ્ધઃ કાલેનાત્મનિ વિન્દતિ ॥ ૩૮॥

Hindi Translation:

इस संसार में दिव्यज्ञान के समान कुछ भी शुद्ध नहीं है। जो मनुष्य दीर्घकालीन योग के अभ्यास द्वारा मन को शुद्ध कर लेता है वह उचित समय पर हृदय में इस ज्ञान का आस्वादन करता है।

English Translation:

In this world, there is nothing as purifying as divine knowledge. One who has attained purity of mind through prolonged practice of Yog, receives such knowledge within the heart, in due course of time.

Gujrati Translation:

આ સંસારમાં દિવ્યજ્ઞાન જેવું પવિત્ર કંઈ નથી. જે દીર્ઘકાલીન યોગસાધના દ્વારા મનને શુદ્ધ કરી દે છે, તે યથા સમયે હૃદયમાં આ જ્ઞાનનું આસ્વાદન કરે છે.

Hindi Translation:

श्रद्धावान् लभते ज्ञानं तत्परः संयतेन्द्रियः।

ज्ञानं लब्ध्वा परां शान्तिमचिरेणाधिगच्छति ॥39॥

English Translation:

śhraddhāvānllabhate jñānaṁ tat-paraḥ sanyatendriyaḥ

jñānaṁ labdhvā parāṁ śhāntim achireṇādhigachchhati

Gujrati Translation:

શ્રદ્ધાવાઁલ્લભતે જ્ઞાનં તત્પરઃ સંયતેન્દ્રિયઃ ।

જ્ઞાનં લબ્ધ્વા પરાં શાન્તિમચિરેણાધિગચ્છતિ ॥ ૩૯॥

Hindi Translation:

 वे जिनकी श्रद्धा अगाध है और जिन्होंने अपने मन और इन्द्रियों पर नियंत्रण कर लिया है, वे दिव्य ज्ञान प्राप्त कर लेते हैं। इस दिव्य ज्ञान के द्वारा वे शीघ्र ही कभी न समाप्त होने वाली परम शांति को प्राप्त कर लेते हैं।

English Translation:

Those whose faith is deep and who have practiced controlling their mind and senses attain divine knowledge. Through such transcendental knowledge, they quickly attain everlasting supreme peace.

Gujrati Translation:

 તેઓ, જેમની શ્રદ્ધા પ્રગાઢ છે તેમજ જેમણે તેમના મન અને ઇન્દ્રિયોને સંયમિત કરી લીધા છે, તેઓ દિવ્ય જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે છે. આવા દિવ્ય જ્ઞાન દ્વારા તેઓ શીઘ્રતાથી શાશ્વત પરમ શાંતિ પામે છે.

Hindi Translation:

अज्ञश्चाश्रद्दधानश्च संशयात्मा विनश्यति |

नायं लोकोऽस्ति न परो न सुखं संशयात्मन: || 40||

English Translation:

ajñaśh chāśhraddadhānaśh cha sanśhayātmā vinaśhyati

nāyaṁ loko ’sti na paro na sukhaṁ sanśhayātmanaḥ

Gujrati Translation:

અજ્ઞશ્ચાશ્રદ્દધાનશ્ચ સંશયાત્મા વિનશ્યતિ ।

નાયં લોકોઽસ્તિ ન પરો ન સુખં સંશયાત્મનઃ ॥ ૪૦॥

Hindi Translation:

किन्त जिन अज्ञानी लोगों में न तो श्रद्धा और न ही ज्ञान है और जो संदेहास्पद प्रकृति के होते हैं उनका पतन होता है। संदेहास्पद जीवात्मा के लिए न तो इस लोक में और न ही परलोक में कोई सुख है।

English Translation:

But persons who possess neither faith nor knowledge, and who are of a doubting nature, suffer a downfall. For the skeptical souls, there is no happiness either in this world or the next.

Gujrati Translation:

પરંતુ જે લોકો ન તો શ્રદ્ધા ધરાવે છે કે ન તો જ્ઞાન ધરાવે છે અને જેઓ સંશયાત્મક પ્રકૃતિ ધરાવે છે, તેમનું પતન થાય છે. કારણ કે સંશયગ્રસ્ત જીવાત્માઓ માટે ન તો આ લોકમાં કે ન તો પરલોકમાં સુખ છે.

Hindi Translation:

योगसंन्यस्तकर्माणं ज्ञानसञ्छिन्नसंशयम्।

आत्मवन्तं न कर्माणि निबध्नन्ति धनञ्जय ॥41॥

English Translation:

yoga-sannyasta-karmāṇaṁ jñāna-sañchhinna-sanśhayam

ātmavantaṁ na karmāṇi nibadhnanti dhanañjaya

Gujrati Translation:

યોગસંન્યસ્તકર્માણં જ્ઞાનસઞ્છિન્નસંશયમ્ ।

આત્મવન્તં ન કર્માણિ નિબધ્નન્તિ ધનઞ્જય ॥ ૪૧॥

Hindi Translation:

हे अर्जुन। कर्म उन लोगों को बंधन में नहीं डाल सकते जिन्होंने योग की अग्नि में कर्मों को विनष्ट कर दिया है और ज्ञान द्वारा जिनके समस्त संशय दूर हो चुके हैं वे वास्तव में आत्मज्ञान में स्थित हो जाते हैं।

English Translation:

O Arjun, actions do not bind those who have renounced karm in the fire of Yog, whose doubts have been dispelled by knowledge, and who are situated in knowledge of the self.

Gujrati Translation:

હે અર્જુન! જેમણે યોગની અગ્નિમાં કર્મોનો ત્યાગ કર્યો છે, જ્ઞાન દ્વારા જેમના સંશય દૂર થઈ ગયા છે અને જેઓ આત્મજ્ઞાનમાં સ્થિત છે, તેમને કર્મો બાંધી શકતાં નથી.

Hindi Translation:

तस्मादज्ञानसम्भूतं हृत्स्थं ज्ञानासिनात्मन: |

छित्त्वैनं संशयं योगमातिष्ठोत्तिष्ठ भारत || 42||

English Translation:

tasmād ajñāna-sambhūtaṁ hṛit-sthaṁ jñānāsinātmanaḥ

chhittvainaṁ sanśhayaṁ yogam ātiṣhṭhottiṣhṭha bhārata

Gujrati Translation:

તસ્માદજ્ઞાનસમ્ભૂતં હૃત્સ્થં જ્ઞાનાસિનાત્મનઃ ।

છિત્ત્વૈનં સંશયં યોગમાતિષ્ઠોત્તિષ્ઠ ભારત ॥ ૪૨॥

Hindi Translation:

अतः तुम्हारे हृदय में अज्ञानतावश जो संदेह उत्पन्न हुए हैं उन्हें ज्ञानरूपी शस्त्र से काट दो। हे भरतवंशी अर्जुन! स्वयं को योग में निष्ठ करो। उठो खड़े हो जाओ और युद्ध करो।

English Translation:

Therefore, with the sword of knowledge, cut asunder the doubts that have arisen in your heart. O scion of Bharat, establish yourself in karm yog. Arise, stand up, and take action!

Gujrati Translation:

તેથી, અજ્ઞાનવશ તારા હૃદયમાં જે સંદેહો ઉત્પન્ન થયા છે, તેમને જ્ઞાનરૂપી તલવારથી કાપી નાખ. હે ભરતવંશી! પોતાને કર્મયોગમાં સ્થિત કર. ઊઠ, ઊભો થા અને યુદ્ધ કર!