Krishna Bhagawad

श्रीमद भगवत गीता सार - अध्याय 8 | Shrimad Bhagawad Geeta Narration - Chapter 8

by admin on | 2024-09-23 07:14:36 Last Updated by admin on2025-04-15 23:07:48

Share: Facebook | Twitter | Whatsapp | Linkedin Visits: 69

---

Bhagavad Gita Chapter 8: "Akṣhar Brahma Yog"

अध्याय आठ: अक्षर ब्रह्म योग

અધ્યાય ૮: અક્ષર બ્રહ્મ યોગ

Summary Of Bhagvad Gita Chapter 8

English Summary:

In this chapter, Shree Krishna briefly describes several significant concepts and terms that the Upanishads expound in detail. He also explains what decides the destination of the soul after death. He says that if we remember God at the time of death, we can definitely attain Him. Therefore, alongside doing our daily works, we must always practice thinking of God. We can do this by thinking of His Qualities, Attributes, Virtues, etc. A persistent yogic meditation upon God by chanting His Names is also a good practice. Through exclusive devotion, when our mind is perfectly absorbed in Him, we will elevate from the material dimension to the spiritual realm.

Hindi Summary:

यह अध्याय संक्षेप में कुछ महत्वपूर्ण शब्दों और अवधारणाओं का वर्णन करता है जिनका उपनिषदों में विस्तार से उल्लेख किया गया है। इसमें यह वर्णन भी किया गया है कि मृत्यु के पश्चात आत्मा के गन्तव्य का निर्धारण किस प्रकार से होता है। देह का त्याग करते समय यदि हम भगवान का स्मरण करते हैं तब हम निश्चित रूप से उसे पा लेंगे। इसलिए अपने दैनिक कार्यों को सम्पन्न करने के साथ-साथ हमें सदैव उसकी विशेषताओं, गुणों और दिव्य लीलाओं का चिन्तन करना चाहिए। जब हम अनन्य भक्ति से अपने मन को भगवान में पूर्णतया तल्लीन कर लेते हैं तब हम भौतिक आयामों से परे आध्यात्मिक क्षेत्र में प्रवेश करते हैं।

Gujrati Summary:

આ અધ્યાય એવા અનેક શબ્દો અને વિભાવનાઓની સંક્ષિપ્તમાં સ્પષ્ટતા કરે છે જે અંગે ઉપનિષદોમાં વિસ્તૃત વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. તેમાં એ પણ વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે કે મૃત્યુ પશ્ચાત્ આત્માના ગંતવ્યનો નિર્ણય કયા આધારે થાય છે. જો દેહત્યાગ સમયે આપણે ભગવાનનું સ્મરણ કરી શકીએ તો નિશ્ચિતરૂપે તેમની પ્રાપ્તિ થશે. તેથી આપણે આપણા દૈનિક કાર્યોની સાથે પ્રત્યેક ક્ષણે ભગવાનનું ચિંતન અને સ્મરણની સાધના કરવી આવશ્યક છે. આપણે તેમની વિશેષતાઓ, લક્ષણો અને ગુણોનું ચિંતન કરીને તેમનું સ્મરણ કરી શકીએ છીએ. આપણે નામ સંકીર્તન દ્વારા દૃઢતા સાથે તેમનું યોગિક ધ્યાન ધરવું પણ અતિ આવશ્યક છે. જયારે અનન્ય ભક્તિ દ્વારા આપણે મનને તેમનામાં પૂર્ણપણે તલ્લીન કરી દઈએ છીએ ત્યારે આપણે આ માયિક પરિમાણોથી પરે આધ્યાત્મિક ક્ષેત્રમાં ગતિ કરીએ છે.

Hindi Translation:

अर्जुन उवाच।

किं तद्ब्रह्म किमध्यात्मं किं कर्म पुरुषोत्तम ।

अधिभूतं च किं प्रोक्तमधिदैवं किमुच्यते ॥1॥

अधियज्ञः कथं कोऽत्र देहेऽस्मिन्मधुसूदन ।

प्रयाणकाले च कथं ज्ञेयोऽसि नियतात्मभिः ॥2॥

English Translation:

arjuna uvācha

kiṁ tad brahma kim adhyātmaṁ kiṁ karma puruṣhottama

adhibhūtaṁ cha kiṁ proktam adhidaivaṁ kim uchyate

adhiyajñaḥ kathaṁ ko ’tra dehe ’smin madhusūdana

prayāṇa-kāle cha kathaṁ jñeyo ’si niyatātmabhiḥ

Gujrati Translation:

અર્જુન ઉવાચ ।

કિં તદ્ બ્રહ્મ કિમધ્યાત્મં કિં કર્મ પુરુષોત્તમ ।

અધિભૂતં ચ કિં પ્રોક્તમધિદૈવં કિમુચ્યતે ॥ ૧॥

અધિયજ્ઞઃ કથં કોઽત્ર દેહેઽસ્મિન્મધુસૂદન ।

પ્રયાણકાલે ચ કથં જ્ઞેયોઽસિ નિયતાત્મભિઃ ॥ ૨॥

Hindi Translation:

अर्जुन ने कहाः हे भगवान! 'ब्रह्म' क्या है? 'अध्यात्म' क्या है और कर्म क्या है? 'अधिभूत' को क्या कहते हैं और 'अधिदैव' किसे कहते हैं? हे मधुसूदन। अधियज्ञ कौन है और यह अधियज्ञ शरीर में कैसे रहता है? हे कृष्ण! दृढ़ मन से आपकी भक्ति में लीन रहने वाले मृत्यु के समय आपको कैसे जान पाते हैं?

English Translation:

Arjun said: O Supreme Lord, what is Brahman (Absolute Reality), what is adhyatma (the individual soul), and what is karma? What is said to be adhibhuta, and who is said to be Adhidaiva? Who is Adhiyajna in the body and how is He the Adhiyajna? O Krishna, how are You to be known at the time of death by those of steadfast mind?

Gujrati Translation:

અર્જુને કહ્યું: હે પૂર્ણ પુરુષોત્તમ ભગવાન, બ્રહ્મ એટલે શું? અધ્યાત્મ એટલે શું? અને કર્મ એટલે શું? અધિભૂત શેને કહેવાય છે અને અધિદૈવ કોને કહેવાય છે? શરીરમાં અધિયજ્ઞ કોણ છે અને એ કેવી રીતે અધિયજ્ઞ છે? હે કૃષ્ણ! દૃઢ મનથી ભક્તિ કરનારા લોકો મૃત્યુ સમયે તમને કેવી રીતે જાણી શકે છે?

Hindi Translation:

श्रीभगवानुवाच |

अक्षरं ब्रह्म परमं स्वभावोऽध्यात्ममुच्यते |

भूतभावोद्भवकरो विसर्ग: कर्मसञ्ज्ञित: || 3||

English Translation:

śhrī bhagavān uvācha

akṣharaṁ brahma paramaṁ svabhāvo ’dhyātmam uchyate

bhūta-bhāvodbhava-karo visargaḥ karma-sanjñitaḥ

Gujrati Translation:

શ્રીભગવાનુવાચ ।

અક્ષરં બ્રહ્મ પરમં સ્વભાવોઽધ્યાત્મમુચ્યતે ।

ભૂતભાવોદ્ભવકરો વિસર્ગઃ કર્મસઞ્જ્ઞિતઃ ॥ ૩॥

Hindi Translation:

परम कृपालु भगवान ने कहाः परम अविनाशी सत्ता को ब्रह्म कहा जाता है। किसी मनुष्य की अपनी आत्मा को अध्यात्म कहा जाता है। प्राणियों के दैहिक व्यक्तित्व से संबंधित कर्मों और उनकी विकास प्रक्रिया को कर्म या साकाम कर्म कहा जाता है।

English Translation:

The Lord said: The Supreme Indestructible Entity is called Brahman; one’s own self is called adhyatma. Actions pertaining to the material personality of living beings, and its development are called karma, or fruitive activities.

Gujrati Translation:

પૂર્ણ પુરુષોત્તમ ભગવાન બોલ્યા: પરમ અવિનાશી તત્ત્વને બ્રહ્મ કહેવામાં આવે છે; પ્રાણીના પોતાના આત્માને અધ્યાત્મ કહેવાય છે. પ્રાણીઓના દૈહિક માયિક વ્યક્તિત્વ અને વિકાસ સંબંધિત કાર્યોને કર્મ અથવા તો સકામ કર્મ કહેવાય છે.

Hindi Translation:

अधिभूतं क्षरो भाव: पुरुषश्चाधिदैवतम् |

अधियज्ञोऽहमेवात्र देहे देहभृतां वर || 4||

English Translation:

adhibhūtaṁ kṣharo bhāvaḥ puruṣhaśh chādhidaivatam

adhiyajño ’ham evātra dehe deha-bhṛitāṁ vara

Gujrati Translation:

અધિભૂતં ક્ષરો ભાવઃ પુરુષશ્ચાધિદૈવતમ્ ।

અધિયજ્ઞોઽહમેવાત્ર દેહે દેહભૃતાં વર ॥ ૪॥

Hindi Translation:

हे देहधारियों में श्रेष्ठ! भौतिक अभिव्यक्ति जो निरन्तर परिवर्तित होती रहती है उसे अधिभूत कहते हैं। भगवान का विश्व रूप जो इस सृष्टि में देवताओं पर भी शासन करता है उसे अधिदैव कहते हैं। सभी प्राणियों के हृदय में स्थित, मैं परमात्मा अधियज्ञ या सभी यज्ञों का स्वामी कहलाता हूँ।

English Translation:

O best of the embodied souls, the physical manifestation that is constantly changing is called adhibhūta; the universal form of God, which presides over the celestial gods in this creation, is called Adhidaiva; I, who dwell in the heart of every living being, am called Adhiyajna, or the Lord of all sacrifices.

Gujrati Translation:

હે દેહધારી આત્માઓમાં શ્રેષ્ઠ, ભૌતિક પ્રાગટ્ય કે જે સતત પરિવર્તનશીલ છે તેને અધિભૂત કહેવામાં આવે છે; ભગવાનનું વૈશ્વિક સ્વરૂપ કે જે આ સૃષ્ટિમાં સ્વર્ગીય દેવતાઓ પર શાસન કરે છે તેને અધિદૈવ કહેવામાં આવે છે; પ્રત્યેક પ્રાણીના હૃદયમાં સ્થિત મને અધિયજ્ઞ અથવા તો સર્વ યજ્ઞોનાં સ્વામી કહેવામાં આવે છે.

Hindi Translation:

अन्तकाले च मामेव स्मरन्मुक्त्वा कलेवरम् |

य: प्रयाति स मद्भावं याति नास्त्यत्र संशय: || 5||

English Translation:

anta-kāle cha mām eva smaran muktvā kalevaram

yaḥ prayāti sa mad-bhāvaṁ yāti nāstyatra sanśhayaḥ

Gujrati Translation:

અન્તકાલે ચ મામેવ સ્મરન્મુક્ત્વા કલેવરમ્ ।

યઃ પ્રયાતિ સ મદ્ભાવં યાતિ નાસ્ત્યત્ર સંશયઃ ॥ ૫॥

Hindi Translation:

वे जो शरीर त्यागते समय मेरा स्मरण करते हैं, वे मेरे पास आएँगे। इस संबंध में निश्चित रूप से कोई संदेह नहीं है।

English Translation:

Those who relinquish the body while remembering Me at the moment of death will come to Me. There is certainly no doubt about this.

Gujrati Translation:

તેઓ જે મૃત્યુની ક્ષણે મારું સ્મરણ કરીને શરીરનો ત્યાગ કરે છે, તેઓ મારી પાસે આવે છે. તેમાં નિશ્ચિતપણે કોઈ સંદેહ નથી.

Hindi Translation:

यं यं वापि स्मरन्भावं त्यजत्यन्ते कलेवरम् |

तं तमेवैति कौन्तेय सदा तद्भावभावित: || 6||

English Translation:

yaṁ yaṁ vāpi smaran bhāvaṁ tyajatyante kalevaram

taṁ tam evaiti kaunteya sadā tad-bhāva-bhāvitaḥ

Gujrati Translation:

યં યં વાપિ સ્મરન્ભાવં ત્યજત્યન્તે કલેવરમ્ ।

તં તમેવૈતિ કૌન્તેય સદા તદ્ભાવભાવિતઃ ॥ ૬॥

Hindi Translation:

हे कुन्ती पुत्र! मृत्यु के समय शरीर छोड़ते हुए मनुष्य जिसका स्मरण करता है वह उसी गति को प्राप्त होता है क्योंकि वह सदैव ऐसे चिन्तन में लीन रहता है।

English Translation:

Whatever one remembers upon giving up the body at the time of death, O son of Kunti, one attains that state, being always absorbed in such contemplation.

Gujrati Translation:

હે કુંતીપુત્ર, મૃત્યુ સમયે શરીરનો ત્યાગ કરતી વખતે વ્યક્તિ જે ભાવનું સ્મરણ કરે છે તે તેને પામે છે, કારણ કે, તે સદૈવ એ પ્રકારના ચિંતનમાં જ પરાયણ રહે છે.

Hindi Translation:

तस्मात्सर्वेषु कालेषु मामनुस्मर युध्य च ।

मय्यर्पितमनोबुद्धिर्मामेवैष्यस्यसंशयम् ॥7॥

English Translation:

tasmāt sarveṣhu kāleṣhu mām anusmara yudhya cha

mayyarpita-mano-buddhir mām evaiṣhyasyasanśhayam

Gujrati Translation:

તસ્માત્સર્વેષુ કાલેષુ મામનુસ્મર યુધ્ય ચ ।

મય્યર્પિતમનોબુદ્ધિર્મામેવૈષ્યસ્યસંશયમ્ ॥ ૭॥

Hindi Translation:

इसलिए सदा मेरा स्मरण करो और युद्ध लड़ने के अपने कर्त्तव्य का भी पालन करो, अपना मन और बुद्धि मुझे समर्पित करो तब तुम निचित रूप से मुझे पा लोगे, इसमें कोई संदेह नहीं है।

English Translation:

Therefore, always remember Me and also do your duty of fighting the war. With mind and intellect surrendered to Me, you will definitely attain Me; of this, there is no doubt.

Gujrati Translation:

તેથી, સદૈવ મારું સ્મરણ કર અને તારા યુદ્ધ કરવાના કર્તવ્યનું પાલન પણ કર. મન અને બુદ્ધિ મને સમર્પિત કરીને તું નિશ્ચિતપણે મને પ્રાપ્ત કરીશ, તેમાં કોઈ સંદેહ નથી.

Hindi Translation:

अभ्यासयोगयुक्तेन चेतसा नान्यगामिना |

परमं पुरुषं दिव्यं याति पार्थानुचिन्तयन् || 8||

English Translation:

abhyāsa-yoga-yuktena chetasā nānya-gāminā

paramaṁ puruṣhaṁ divyaṁ yāti pārthānuchintayan

Gujrati Translation:

અભ્યાસયોગયુક્તેન ચેતસા નાન્યગામિના ।

પરમં પુરુષં દિવ્યં યાતિ પાર્થાનુચિન્તયન્ ॥ ૮॥

Hindi Translation:

हे पार्थ! अभ्यास के साथ जब तुम अविचलित भाव से मन को मुझ पुरुषोत्तम भगवान के स्मरण में लीन करते हो तब तुम निश्चित रूप से मुझे पा लोगे।

English Translation:

With practice, O Parth, when you constantly engage the mind in remembering Me, the Supreme Divine Personality, without deviating, you will certainly attain Me.

Gujrati Translation:

હે પાર્થ, અભ્યાસ દ્વારા જયારે તું મનને વિચલિત થયા વિના નિરંતર મારા— પૂર્ણ પુરુષોત્તમ ભગવાનના — સ્મરણમાં સદૈવ મગ્ન રાખીશ ત્યારે તું નિશ્ચિતપણે મને પ્રાપ્ત કરીશ.

Hindi Translation:

कविं पुराणमनुशासितार

मणोरणीयांसमनुस्मरेद्य: |

सर्वस्य धातारमचिन्त्यरूप

मादित्यवर्णं तमस: परस्तात् || 9||

प्रयाणकाले मनसाचलेन

भक्त्या युक्तो योगबलेन चैव |

भ्रुवोर्मध्ये प्राणमावेश्य सम्यक्

स तं परं पुरुषमुपैति दिव्यम् || 10||

English Translation:

kaviṁ purāṇam anuśhāsitāram

aṇor aṇīyānsam anusmared yaḥ

sarvasya dhātāram achintya-rūpam

āditya-varṇaṁ tamasaḥ parastāt

prayāṇa-kāle manasāchalena

bhaktyā yukto yoga-balena chaiva

bhruvor madhye prāṇam āveśhya samyak

sa taṁ paraṁ puruṣham upaiti divyam

Gujrati Translation:

કવિં પુરાણમનુશાસિતાર-

મણોરણીયંસમનુસ્મરેદ્યઃ ।

સર્વસ્ય ધાતારમચિન્ત્યરૂપ-

માદિત્યવર્ણં તમસઃ પરસ્તાત્ ॥ ૯॥

પ્રયાણકાલે મનસાઽચલેન

ભક્ત્યા યુક્તો યોગબલેન ચૈવ ।

ભ્રુવોર્મધ્યે પ્રાણમાવેશ્ય સમ્યક્

સ તં પરં પુરુષમુપૈતિ દિવ્યમ્ ॥ ૧૦॥

Hindi Translation:

भगवान सर्वज्ञ, आदि पुरूष, नियन्ता, सूक्ष्म से सूक्ष्मतम, सबका पालक, अज्ञानता के सभी अंधकारों से परे और सूर्य से अधिक तेजवान हैं और अचिंतनीय दिव्य स्वरूप के स्वामी हैं। मृत्यु के समय जो मनुष्य योग के अभ्यास द्वारा स्थिर मन के साथ अपने प्राणों को भौहों के मध्य स्थित कर लेता है और दृढ़तापूर्वक पूर्ण भक्ति से दिव्य भगवान का स्मरण करता है वह निश्चित रूप से उन्हें पा लेता है।

English Translation:

God is Omniscient, the most ancient One, the Controller, subtler than the subtlest, the Support of all, and the possessor of an inconceivable divine form; He is brighter than the sun, and beyond all darkness of ignorance. One who at the time of death, with unmoving mind attained by the practice of Yog, fixes the prāṇ (life-airs) between the eyebrows, and steadily remembers the Divine Lord with great devotion, certainly attains Him.

Gujrati Translation:

ભગવાન સર્વજ્ઞ, આદિ પુરુષ, નિયંતા, સૂક્ષ્માતિસૂક્ષ્મ, સર્વના પાલક અને અચિંત્ય દિવ્ય સ્વરૂપના સ્વામી છે; તેઓ સૂર્યથી પણ અધિક દૈદીપ્યમાન અને અજ્ઞાનતાના અંધકારથી પરે છે. જે મૃત્યુ સમયે, યોગની સાધના દ્વારા અવિચલિત મનથી, બન્ને ભ્રમરોની મધ્યમાં પ્રાણને સ્થિત કરીને પૂર્ણ ભક્તિ સાથે દૃઢતાથી પરમ પુરુષોત્તમ દિવ્ય ભગવાનનું સ્મરણ કરે છે, તે નિશ્ચિતપણે તેમને પ્રાપ્ત કરે છે.

Hindi Translation:

यदक्षरं वेदविदो वदन्ति

विशन्ति यद्यतयो वीतरागा: |

यदिच्छन्तो ब्रह्मचर्यं चरन्ति

तत्ते पदं संग्रहेण प्रवक्ष्ये || 11||

English Translation:

yad akṣharaṁ veda-vido vadanti

viśhanti yad yatayo vīta-rāgāḥ

yad ichchhanto brahmacharyaṁ charanti

tat te padaṁ saṅgraheṇa pravakṣhye

Gujrati Translation:

યદક્ષરં વેદવિદો વદન્તિ

વિશન્તિ યદ્યતયો વીતરાગાઃ ।

યદિચ્છન્તો બ્રહ્મચર્યં ચરન્તિ

તત્તે પદં સઙ્ગ્રહેણ પ્રવક્ષ્યે ॥ ૧૧॥

Hindi Translation:

वेदों के ज्ञाता उसका वर्णन अविनाशी के रूप में करते हैं। महान तपस्वी ब्रह्मचर्य व्रत का पालन करते हैं और उसमें स्थित होने के लिए सांसारिक सुखों का त्याग करते हैं। मैं तुम्हें इस मुक्ति के मार्ग के संबंध में संक्षेप में बताऊंगा।

English Translation:

Scholars of the Vedas describe Him as Imperishable; great ascetics practice the vow of celibacy and renounce worldly pleasures to enter into Him. I shall now explain to you briefly the path to that goal.

Gujrati Translation:

વેદોના જ્ઞાતાઓ તેમનું વર્ણન અવિનાશી રૂપે કરે છે; મહાન ઋષિમુનિઓ તેમનામાં પ્રવેશ કરવા બ્રહ્મચર્ય વ્રતનું પાલન કરે છે અને સાંસારિક સુખોનો પરિત્યાગ કરી દે છે. હું હવે તને તે સિદ્ધિ માટેના માર્ગનું સંક્ષેપમાં વર્ણન કરીશ.

Hindi Translation:

सर्वद्वाराणि संयम्य मनो हृदि निरुध्य च ।

मूर्ध्याधायात्मनः प्राणमास्थितो योगधारणाम् ॥12॥

English Translation:

sarva-dvārāṇi sanyamya mano hṛidi nirudhya cha

mūrdhnyādhāyātmanaḥ prāṇam āsthito yoga-dhāraṇām

Gujrati Translation:

સર્વદ્વારાણિ સંયમ્ય મનો હૃદિ નિરુધ્ય ચ ।

મૂર્ધ્ન્યાધાયાત્મનઃ પ્રાણમાસ્થિતો યોગધારણામ્ ॥ ૧૨॥

Hindi Translation:

शरीर के समस्त द्वारों को बंद कर मन को हृदय स्थल पर स्थिर करते हुए और प्राण वायु को सिर पर केन्द्रित करते हुए मनुष्य को दृढ़ यौगिक चिन्तन में स्थित हो जाना चाहिए।

English Translation:

Restraining all the gates of the body and fixing the mind in the heart region, and then drawing the life-breath to the head, one should get established in steadfast yogic concentration.

Gujrati Translation:

સર્વ દ્વારોને સંયમમાં રાખીને, મનને હૃદયનાં ક્ષેત્રમાં સ્થિર કરીને તેમજ પ્રાણવાયુને મસ્તિષ્ક સુધી ખેંચીને, વ્યક્તિએ દૃઢ યોગિક ધ્યાનમાં સ્થાપિત થવું જોઈએ.

Hindi Translation:

ओमित्येकाक्षरं ब्रह्म व्याहरन्मामनुस्मरन् |

य: प्रयाति त्यजन्देहं स याति परमां गतिम् || 13||

English Translation:

oṁ ityekākṣharaṁ brahma vyāharan mām anusmaran

yaḥ prayāti tyajan dehaṁ sa yāti paramāṁ gatim

Gujrati Translation:

ઓમિત્યેકાક્ષરં બ્રહ્મ વ્યાહરન્મામનુસ્મરન્ ।

યઃ પ્રયાતિ ત્યજન્દેહં સ યાતિ પરમાં ગતિમ્ ॥ ૧૩॥

Hindi Translation:

जो देह त्यागते समय मेरा स्मरण करता है और पवित्र अक्षर ओम का उच्चारण करता है वह परम गति को प्राप्त करेगा।

English Translation:

One who departs from the body while remembering Me, the Supreme Personality, and chanting the syllable Om, will attain the supreme goal.

Gujrati Translation:

જે મારું, પરમ પુરુષોત્તમનું સ્મરણ કરતાં કરતાં દેહનો ત્યાગ કરે છે અને ઓમ (ॐ)નું રટણ કરે છે, તે પરમ લક્ષ્યની પ્રાપ્તિ કરશે. 

Hindi Translation:

अनन्यचेता: सततं यो मां स्मरति नित्यश: |

तस्याहं सुलभ: पार्थ नित्ययुक्तस्य योगिन: || 14||

English Translation:

ananya-chetāḥ satataṁ yo māṁ smarati nityaśhaḥ

tasyāhaṁ sulabhaḥ pārtha nitya-yuktasya yoginaḥ

Gujrati Translation:

અનન્યચેતાઃ સતતં યો માં સ્મરતિ નિત્યશઃ ।

તસ્યાહં સુલભઃ પાર્થ નિત્યયુક્તસ્ય યોગિનઃ ॥ ૧૪॥

Hindi Translation:

हे पार्थ! जो योगी अनन्य भक्ति भाव से सदैव मेरा चिन्तन करते हैं, उनके लिए मैं सरलता से सुलभ रहता हूँ क्योंकि वे निरन्तर मेरी भक्ति में तल्लीन रहते हैं।

English Translation:

O Parth, for those yogis who always think of Me with exclusive devotion, I am easily attainable because of their constant absorption in Me

Gujrati Translation:

હે પાર્થ, જે યોગીઓ અનન્ય ભક્તિ સાથે નિત્ય મારું સ્મરણ કરે છે, હું તેમને સહજ રીતે સુલભ છું કારણ કે, તેઓ નિરંતર મારી ભક્તિમાં લીન રહે છે.

Hindi Translation:

मामुपेत्य पुनर्जन्म दु:खालयमशाश्वतम् |

नाप्नुवन्ति महात्मान: संसिद्धिं परमां गता: || 15||

English Translation:

mām upetya punar janma duḥkhālayam aśhāśhvatam

nāpnuvanti mahātmānaḥ sansiddhiṁ paramāṁ gatāḥ

Gujrati Translation:

મામુપેત્ય પુનર્જન્મ દુઃખાલયમશાશ્વતમ્ ।

નાપ્નુવન્તિ મહાત્માનઃ સંસિદ્ધિં પરમાં ગતાઃ ॥ ૧૫॥

Hindi Translation:

मुझे प्राप्त कर महान आत्माएँ फिर कभी इस संसार में पुनः जन्म नहीं लेतीं जो अनित्यऔर दुखों से भरा है क्योंकि वे पूर्ण सिद्धि प्राप्त कर चुकी होती हैं।

English Translation:

Having attained Me, the great souls are no more subject to rebirth in this world, which is transient and full of misery, because they have attained the highest perfection.

Gujrati Translation:

મને પ્રાપ્ત કર્યા પશ્ચાત્ મહાત્માઓએ આ દુઃખમય અને અલ્પકાલીન સંસારમાં પુન: જન્મ લેવો પડતો નથી, કારણ કે તેમણે પરમ સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી લીધી છે.

Hindi Translation:

आब्रह्मभुवनाल्लोका: पुनरावर्तिनोऽर्जुन |

मामुपेत्य तु कौन्तेय पुनर्जन्म न विद्यते || 16||

English Translation:

ā-brahma-bhuvanāl lokāḥ punar āvartino ’rjuna

mām upetya tu kaunteya punar janma na vidyate

Gujrati Translation:

આબ્રહ્મભુવનાલ્લોકાઃ પુનરાવર્તિનોઽર્જુન ।

મામુપેત્ય તુ કૌન્તેય પુનર્જન્મ ન વિદ્યતે ॥ ૧૬॥

Hindi Translation:

हे अर्जुन! इस भौतिक सृष्टि के सभी लोकों में ब्रह्मा के उच्च लोक तक तुम्हें पुनर्जन्म प्राप्त होगा। हे कुन्ती पुत्र! परन्तु मेरा धाम प्राप्त करने पर फिर आगे पुनर्जन्म नहीं होता।

English Translation:

In all the worlds of this material creation, up to the highest abode of Brahma, you will be subject to rebirth, O Arjun. But on attaining My Abode, O son of Kunti, there is no further rebirth.

Gujrati Translation:

હે અર્જુન, બ્રહ્માના સર્વોચ્ચ લોકથી માંડીને આ માયિક સૃષ્ટિના સર્વ લોકમાં તું પુનર્જન્મને પામીશ. પરંતુ મારા ધામની પ્રાપ્તિ કરીને હે કૌન્તેય, કદાપિ પુન: જન્મ થતો નથી.

Hindi Translation:

सहस्रयुगपर्यन्तमहर्यद्ब्रह्मणो विदु: |

रात्रिं युगसहस्रान्तां तेऽहोरात्रविदो जना: || 17||

English Translation:

sahasra-yuga-paryantam ahar yad brahmaṇo viduḥ

rātriṁ yuga-sahasrāntāṁ te ’ho-rātra-vido janāḥ

Gujrati Translation:

સહસ્રયુગપર્યન્તમહર્યદ્ બ્રહ્મણો વિદુઃ ।

રાત્રિં યુગસહસ્રાન્તાં તેઽહોરાત્રવિદો જનાઃ ॥ ૧૭॥

Hindi Translation:

हजार चक्र के चार युग (महायुग) का ब्रह्म का (कल्प) एक दिन होता है और इतनी अवधि की उसकी एक रात्रि होती है। इसे वही बुद्धिमान समझ सकते हैं जो दिन और रात्रि की वास्तविकता को जानते हैं।

English Translation:

One day of Brahma (kalp) lasts a thousand cycles of the four ages (mahā yug) and his night also extends for the same span of time. The wise who know this understand the reality about day and night.

Gujrati Translation:

બ્રહ્માનો એક દિવસ (કલ્પ) ચાર યુગો(મહા યુગ)ના સહસ્ર ચક્ર સુધી ચાલે છે અને તેમની રાત્રિની અવધિ પણ તેટલા જ સમયકાળની હોય છે. જે વિદ્વાન આ જાણે છે, તે દિવસ અને રાત્રિની વાસ્તવિકતાને સમજે છે.

Hindi Translation:

अव्यक्ताद्व्यक्तय: सर्वा: प्रभवन्त्यहरागमे |

रात्र्यागमे प्रलीयन्ते तत्रैवाव्यक्तसञ्ज्ञके || 18||

English Translation:

avyaktād vyaktayaḥ sarvāḥ prabhavantyahar-āgame

rātryāgame pralīyante tatraivāvyakta-sanjñake

Gujrati Translation:

અવ્યક્તાદ્ વ્યક્તયઃ સર્વાઃ પ્રભવન્ત્યહરાગમે ।

રાત્ર્યાગમે પ્રલીયન્તે તત્રૈવાવ્યક્તસઞ્જ્ઞકે ॥ ૧૮॥

Hindi Translation:

ब्रह्मा के दिन के शुभारम्भ पर सभी जीव अव्यक्त अवस्था से व्यक्त होते हैं और रात्रि होने पर पुनः सभी जीव अव्यक्त अवस्था में लीन हो जाते हैं।

English Translation:

At the advent of Brahma’s day, all living beings emanate from the unmanifest source. And at the fall of his night, all embodied beings again merge into their unmanifest source.

Gujrati Translation:

બ્રહ્માના દિવસના આરંભકાળે સર્વ જીવો અવ્યક્ત દશામાંથી વ્યક્ત થાય છે અને તેમની રાત્રિ સમયે સર્વ દેહધારી જીવો પુન: તેમના અવ્યક્ત સ્ત્રોતમાં લીન થઈ જાય છે.

Hindi Translation:

भूतग्राम: स एवायं भूत्वा भूत्वा प्रलीयते |

रात्र्यागमेऽवश: पार्थ प्रभवत्यहरागमे || 19||

English Translation:

bhūta-grāmaḥ sa evāyaṁ bhūtvā bhūtvā pralīyate

rātryāgame ’vaśhaḥ pārtha prabhavatyahar-āgame

Gujrati Translation:

ભૂતગ્રામઃ સ એવાયં ભૂત્વા ભૂત્વા પ્રલીયતે ।

રાત્ર્યાગમેઽવશઃ પાર્થ પ્રભવત્યહરાગમે ॥ ૧૯॥

Hindi Translation:

ब्रह्मा के दिन के आगमन के साथ असंख्य जीव पुनः जन्म लेते हैं और ब्रह्माण्डीय रात्रि के आने पर अगले ब्रह्माण्डीय दिवस के आगमन पर स्वतः पुनः प्रकट होने के लिए विलीन हो जाते हैं।

English Translation:

Multitudes of beings repeatedly take birth with the advent of Brahma’s day, and are reabsorbed on the arrival of the cosmic night, to manifest again automatically on the advent of the next cosmic day.

Gujrati Translation:

બ્રહ્માના દિવસના આગમનથી અસંખ્ય જીવો વારંવાર જન્મ લે છે અને બ્રહ્માંડીય રાત્રિના આગમનથી આગામી બ્રહ્માંડીય દિવસના આગમન સાથે સ્વત: પ્રગટ થવા માટે પુન: વિલીન થઈ જાય છે.

Hindi Translation:

परस्तस्मात्तु भावोऽन्योऽव्यक्तोऽव्यक्तात्सनातन: |

य: स सर्वेषु भूतेषु नश्यत्सु न विनश्यति || 20||

English Translation:

paras tasmāt tu bhāvo ’nyo ’vyakto ’vyaktāt sanātanaḥ

yaḥ sa sarveṣhu bhūteṣhu naśhyatsu na vinaśhyati

Gujrati Translation:

પરસ્તસ્માત્તુ ભાવોઽન્યોઽવ્યક્તોઽવ્યક્તાત્સનાતનઃ ।

યઃ સ સર્વેષુ ભૂતેષુ નશ્યત્સુ ન વિનશ્યતિ ॥ ૨૦॥

Hindi Translation:

व्यक्त और अव्यक्त सृष्टि से परे अन्य अव्यक्त शाश्वत आयाम है। जब सब कुछ विनष्ट हो जाता है किन्तु उसकी सत्ता का विनाश नहीं होता।

English Translation:

Transcendental to this manifest and unmanifest creation, there is yet another unmanifest eternal dimension. That realm does not cease even when all others do.

Gujrati Translation:

આ વ્યક્ત તથા અવ્યક્ત સર્જનથી પર હજી અન્ય અવ્યક્ત શાશ્વત પરિમાણ છે. જયારે અન્ય સર્વનો વિનાશ થઈ જાય છે ત્યારે પણ તે ક્ષેત્રનો વિનાશ થતો નથી.

Hindi Translation:

अव्यक्तोऽक्षर इत्युक्तस्तमाहु: परमां गतिम् |

यं प्राप्य न निवर्तन्ते तद्धाम परमं मम || 21||

English Translation:

avyakto ’kṣhara ityuktas tam āhuḥ paramāṁ gatim

yaṁ prāpya na nivartante tad dhāma paramaṁ mama

Gujrati Translation:

અવ્યક્તોઽક્ષર ઇત્યુક્તસ્તમાહુઃ પરમાં ગતિમ્ ।

યં પ્રાપ્ય ન નિવર્તન્તે તદ્ધામ પરમં મમ ॥ ૨૧॥

Hindi Translation:

यह अव्यक्त आयाम परम गन्तव्य है और इस पर पहुंच कर फिर कोई नश्वर संसार में लौट कर नहीं आता। यह मेरा परम धाम है।

English Translation:

That unmanifest dimension is the supreme goal, and upon reaching it, one never returns to this mortal world. That is My Supreme Abode.

Gujrati Translation:

તે અપ્રગટ પરિમાણ એ પરમ ગંતવ્ય છે અને ત્યાં પહોંચીને કોઈ કદાપિ આ નશ્વર સંસારમાં પાછું ફરતું નથી. તે મારું પરમ ધામ છે.

Hindi Translation:

पुरुष: स पर: पार्थ भक्त्या लभ्यस्त्वनन्यया |

यस्यान्त:स्थानि भूतानि येन सर्वमिदं ततम् || 22||

English Translation:

puruṣhaḥ sa paraḥ pārtha bhaktyā labhyas tvananyayā

yasyāntaḥ-sthāni bhūtāni yena sarvam idaṁ tatam

Gujrati Translation:

પુરુષઃ સ પરઃ પાર્થ ભક્ત્યા લભ્યસ્ત્વનન્યયા ।

યસ્યાન્તઃસ્થાનિ ભૂતાનિ યેન સર્વમિદં તતમ્ ॥ ૨૨॥

Hindi Translation:

परमेश्वर का दिव्य व्यक्तित्व सभी सत्ताओं से परे है। यद्यपि वह सर्वव्यापक है और सभी प्राणी उसके भीतर रहते है तथापि उसे केवल भक्ति द्वारा ही जाना जा सकता है।

English Translation:

The Supreme Divine Personality is greater than all that exists. Although He is all-pervading and all living beings are situated in Him, yet He can be known only through devotion.

Gujrati Translation:

પરમ દિવ્ય પરમાત્મા જે કંઈ વિદ્યમાન છે તે સર્વમાં શ્રેષ્ઠ છે. યદ્યપિ તેઓ સર્વ-વ્યાપક છે તેમજ સર્વ જીવો તેમનામાં સ્થિત છે તથાપિ તેમને કેવળ ભક્તિ દ્વારા જાણી શકાય છે.

Hindi Translation:

यत्र काले त्वनावृत्तिमावृत्तिं चैव योगिन: |

प्रयाता यान्ति तं कालं वक्ष्यामि भरतर्षभ || 23||

अग्निर्ज्योतिरह: शुक्ल: षण्मासा उत्तरायणम् |

तत्र प्रयाता गच्छन्ति ब्रह्म ब्रह्मविदो जना: || 24||

धूमो रात्रिस्तथा कृष्ण: षण्मासा दक्षिणायनम् |

तत्र चान्द्रमसं ज्योतिर्योगी प्राप्य निवर्तते || 25||

शुक्लकृष्णे गती ह्येते जगत: शाश्वते मते |

एकया यात्यनावृत्तिमन्ययावर्तते पुन: || 26||

English Translation:

yatra kāle tvanāvṛittim āvṛittiṁ chaiva yoginaḥ

prayātā yānti taṁ kālaṁ vakṣhyāmi bharatarṣhabha

agnir jyotir ahaḥ śhuklaḥ ṣhaṇ-māsā uttarāyaṇam

tatra prayātā gachchhanti brahma brahma-vido janāḥ

dhūmo rātris tathā kṛiṣhṇaḥ ṣhaṇ-māsā dakṣhiṇāyanam

tatra chāndramasaṁ jyotir yogī prāpya nivartate

śhukla-kṛiṣhṇe gatī hyete jagataḥ śhāśhvate mate

ekayā yātyanāvṛittim anyayāvartate punaḥ

Gujrati Translation:

યત્ર કાલે ત્વનાવૃત્તિમાવૃત્તિં ચૈવ યોગિનઃ ।

પ્રયાતા યાન્તિ તં કાલં વક્ષ્યામિ ભરતર્ષભ ॥ ૨૩॥

અગ્નિર્જ્યોતિરહઃ શુક્લઃ ષણ્માસા ઉત્તરાયણમ્ ।

તત્ર પ્રયાતા ગચ્છન્તિ બ્રહ્મ બ્રહ્મવિદો જનાઃ ॥ ૨૪॥

ધૂમો રાત્રિસ્તથા કૃષ્ણઃ ષણ્માસા દક્ષિણાયનમ્ ।

તત્ર ચાન્દ્રમસં જ્યોતિર્યોગી પ્રાપ્ય નિવર્તતે ॥ ૨૫॥

શુક્લકૃષ્ણે ગતી હ્યેતે જગતઃ શાશ્વતે મતે ।

એકયા યાત્યનાવૃત્તિમન્યયાવર્તતે પુનઃ ॥ ૨૬॥

Hindi Translation:

हे भरत श्रेष्ठ! अब मैं तुम्हें इस संसार से दूर विभिन्न मार्गों के संबंध में बताऊँगा। इनमें से एक मार्ग मुक्ति की ओर ले जाने वाला है और दूसरा पुनर्जन्म की ओर ले जाता है। वे जो परब्रह्म को जानते हैं और जो उन छः मासों में जब सूर्य उत्तर दिशा में रहता है, चन्द्रमा के शुक्ल पक्ष की रात्रि और दिन के शुभ लक्षण में देह का त्याग करते हैं, वे परम गंतव्य को प्राप्त करते हैं। वैदिक कर्मकाण्डों का पालन करने वाले साधक, चन्द्रमा के कृष्णपक्ष की रात्रि में धुएँ के समय जब सूर्य दक्षिणायन में रहता है, के छह माह के भीतर मृत्यु को प्राप्त होते हैं, वे स्वर्गलोक को प्राप्त करते हैं। स्वर्ग के सुख भोगने के पश्चात वे पुनः धरती पर लौटकर आते हैं। प्रकाश और अंधकार के ये दोनों पक्ष संसार में सदा विद्यमान रहते हैं। प्रकाश का मार्ग मुक्ति की ओर तथा अंधकार का मार्ग पुनर्जन्म की ओर ले जाता है।

English Translation:

I shall now describe to you the different paths of passing away from this world, O best of the Bharatas, one of which leads to liberation and the other leads to rebirth. Those who know the Supreme Brahman and who depart from this world, during the six months of the sun’s northern course, the bright fortnight of the moon, and the bright part of the day, attain the supreme destination. The practitioners of Vedic rituals, who pass away during the six months of the sun’s southern course, the dark fortnight of the moon, the time of smoke, the night, attain the celestial abodes. After enjoying celestial pleasures, they again return to the earth. These two, bright and dark paths, always exist in this world. The way of light leads to liberation and the way of darkness leads to rebirth.

Gujrati Translation:

હે ભરતશ્રેષ્ઠ, હવે હું તને આ જગતમાંથી વિદાય થવાના વિભિન્ન માર્ગોનું વર્ણન કરીશ. જેમાંનો એક મુક્તિ તરફ લઇ જાય છે અને અન્ય પુનર્જન્મ તરફ લઇ જાય છે. જેઓ પરમ બ્રહ્મને જાણે છે અને જે સૂર્યના ઉત્તરાયણના છ માસ દરમિયાન, શુક્લ પક્ષમાં અને દિવસના અજવાળામાં આ જગતમાંથી વિદાય લે છે તેઓ પરમ ધામ પામે છે. વૈદિક કર્મકાંડોનું પાલન કરનારા જે સાધકો સૂર્યના દક્ષિણાયનનાં છ માસ દરમિયાન કૃષ્ણ પક્ષમાં, ધુમ્મસમાં રાત્રિ સમયે વિદાય લે છે, તેઓ સ્વર્ગ લોક પામે છે. સ્વર્ગીય સુખો ભોગવીને તેઓ પુન: પૃથ્વી પર પાછા ફરે છે. આ બંને—પ્રકાશ અને અંધકાર—નાં માર્ગો આ વિશ્વમાં સદા વિદ્યમાન છે. પ્રકાશનો માર્ગ મુક્તિ તરફ અગ્રેસર કરે છે તથા અંધકારનો માર્ગ પુનર્જન્મ તરફ અગ્રેસર કરે છે.

Hindi Translation:

नैते सृती पार्थ जानन्योगी मुह्यति कश्चन |

तस्मात्सर्वेषु कालेषु योगयुक्तो भवार्जुन || 27||

English Translation:

naite sṛitī pārtha jānan yogī muhyati kaśhchana

tasmāt sarveṣhu kāleṣhu yoga-yukto bhavārjuna

Gujrati Translation:

નૈતે સૃતી પાર્થ જાનન્યોગી મુહ્યતિ કશ્ચન ।

તસ્માત્સર્વેષુ કાલેષુ યોગયુક્તો ભવાર્જુન ॥ ૨૭॥

Hindi Translation:

हे पार्थ! जो योगी इन दोनों मार्गों का रहस्य जानते हैं, वे कभी मोहित नहीं होते इसलिए वे सदैव योग में स्थित रहते हैं।

English Translation:

Yogis who know the secret of these two paths, O Parth, are never bewildered. Therefore, at all times be situated in Yog (union with God).

Gujrati Translation:

હે પાર્થ, જે યોગીઓ આ બંને માર્ગોનું રહસ્ય જાણે છે, તેઓ કદી મોહગ્રસ્ત થતા નથી. તેથી, સદા-સર્વદા યોગ(ભગવાન સાથેના જોડાણ)માં સ્થિત થા.

Hindi Translation:

वेदेषु यज्ञेषु तप:सु चैव

दानेषु यत्पुण्यफलं प्रदिष्टम् |

अत्येति तत्सर्वमिदं विदित्वा

योगी परं स्थानमुपैति चाद्यम् || 28||

English Translation:

vedeṣhu yajñeṣhu tapaḥsu chaiva

dāneṣhu yat puṇya-phalaṁ pradiṣhṭam

atyeti tat sarvam idaṁ viditvā

yogī paraṁ sthānam upaiti chādyam

Gujrati Translation:

વેદેષુ યજ્ઞેષુ તપઃસુ ચૈવ

દાનેષુ યત્પુણ્યફલં પ્રદિષ્ટમ્ ।

અત્યેતિ તત્સર્વમિદં વિદિત્વા

યોગી પરં સ્થાનમુપૈતિ ચાદ્યમ્ ॥ ૨૮॥

Hindi Translation:

जो योगी इस रहस्य को जान लेते हैं वे वेदाध्ययन, तपस्या, यज्ञों के अनुष्ठान और दान से प्राप्त होने वाले फलों से परे और अधिक लाभ प्राप्त करते हैं। ऐसे योगियों को भगवान का परमधाम प्राप्त होता है।

English Translation:

The yogis, who know this secret, gain merit far beyond the fruits of Vedic rituals, the study of the Vedas, performance of sacrifices, austerities, and charities. Such yogis reach the Supreme Abode.

Gujrati Translation:

જે યોગીઓ આ રહસ્યને જાણે છે તેઓ વૈદિક કર્મકાંડોના, વેદાધ્યયનના, યજ્ઞો કરવાના, તપશ્ચર્યા કરવાના, અને દાન દેવાના પુણ્યફળથી અનેકગણું અધિક ફળ પ્રાપ્ત કરે છે. આવા યોગીઓ પરમ ધામ પામે છે.